SELÇUKLU VE OSMANLI BAŞKEAnmeldenNTLERİ (VI) PRUSİAS/BURSA

Osmanlı’nın ilk başkenti Bursa

Rehberimizin anlattığına göre: ”Bursa’nın tarihi günümüzden 7 bin yıl öncesine kadar gidiyor. Bursa, kurulduğu günden bu yana bir çok medeniyete ve onların dinlerine beşiklik etmiş ender illerden biridir. Bursa’da Müslümanlık, Hristiyanlık ve Musevilik dinlerine ait bir çok eser hâlâ ayaktadır ve koruma altındadır. MS. 324 yıllında yapılmayan başlanan konsil toplantılarının 1. ve 7.’si Bursa’da (İznik) gerçekleşmiştir. Hristiyanlık dini için çok önemli olan bu toplantılar 1563 yılına kadar 17 kez yapılmıştır. İznik Hristiyan dinince ülkemizdeki 8 kutsal hac merkezinden biri ve en önemlisidir.

Bursa’nın kent statüsüne yükselip çevresinin surlarla çevrilmesi, Bithynia kralı I. Prusias (MÖ. 232-192) döneminde gerçekleşmiş. Kartaca kralı Hannibal, Roma imparatoru ile yaptığı savaşı kaybedince, askerleriyle birlikte I. Prusias’a sığınmış. Hannibal, I. Prusias tarafından büyük itibar görmesi üzerine, onun onuruna Bursa kentini kurmuş. Kente bu nedenle Prusa adı verilmiş.

Prusa (Bursa) 1204-1261 yılları arasında Nikaia’ya (İznik)’e bağlı sönük bir tekfurluk olarak yaşamını sürdürmüş. Tâ  Osmanlılar’a kadar.

Osmanlılar Bursa’yı aldıklarında kent sadece hisar içinden ibaretmiş. Orhan Gazi şehri surların dışına çıkararak, bugünkü Bursa’nın çekirdeğini oluşturan yeni şehri kurmuş. Okul, hastane, köprü, aşevleri, kervansaraylar, hamamlar gibi kamu yapıları inşa edilmiş şehirde.

Bursa, Osmanlı döneminde mâmur bir başkent olarak gelişirken, Anadolu beyliklerinin desteğini alan Timur karşısında Osmanlı’nın yenilgiye uğraması sonucu yağma edilmiş ve Timur’un askerleri tarafından kent Ulucami ile birlikte yakılmıştır. Bundan sonra Bursa, bir zaman, Yıldırım Bayezid’in oğulları arasında el değiştirip durmuştur.

Ankara Savaşı’nın ardından Yıldırım’ın oğullarından İsa Çelebi’nin bazı paşalarla Bursa’ya gelip tahta oturmasıyla şehzadeler arasında başlayan kanlı çatışmalar, Çelebi Mehmet’in 1413 yılında tahtı ele geçirmesiyle son bulmuştur. Çelebi Mehmet, Osmanlı padişahlarının beşincisi ve Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusudur, 26 Mayıs 1421 tarihinde Bursa’da yaşamını yitirmiş ve Yeşil Türbe’ye defnedilmiştir. Çelebi Mehmet sağlığında, türbenin bulunduğu mekâna içinde medrese, cami ve imaret bulunan “Külliye” inşa ettirmiştir.

Cumhuriyet sonrası Bursa

Cumhuriyet sonrasında, Bursa nüfusunun yaklaşık üçte biri mübadele kapsamında Bursa’dan gönderilmiş, yerleri “Mübadele göçmenleri” ile doldurulmuştur. Dolayısıyla Bursa, Cumhuriyet’in ilk yıllarında büyük bir sosyal ve ekonomik sorunlar yumağı haline gelmiştir. Çünkü Bursa’yı terk eden gayrimüslimlerin çoğu esnaf ve tüccar iken, yerlerine gelen göçmenlerin hemen tamamının çiftçiydi. Gelen göçmenlerin büyük bölümünün Türkçe dahi bilmeyip, farklı geleneksel ve kültürel özellikler taşıması, Cumhuriyet Bursa’sı için ciddi sorunların ortaya çıkmasına sebep olmuştur.”

Emir Sultan

Otelimiz şehrin dışındaydı. Bundan dolayı Bursa’yı gece gözüyle göremedik. Sabah kahvaltıdan hemen sonra ziyaretler başladı. Bütün arkadaşlarımız zamanında otobüste yerlerini aldıkları için ceza kesemez olduk. Yolda, Bursa rehberimizi otobüse aldık. Sesi kısık olduğu için vereceği rahaatsızlıktan dolayı özür diledi. Kendisini tanıttı. Gün boyu beraber olacağımızı ve Bursa’yı bizlere tanıtacağını söyledi. İlk önce Emir Sultan Camii ve Türbesi. Otobüsümüz biraz aşağıda durdu. Karşıdan muhteşem bir görünümü var caminin. Daha içeriye girmeden deklanşörlere basıldı, fotoğraf çekmek için adeta bir yarış başladı. 

Söz aldı rehberimiz, başladı anlatmaya; “Cami ve Türbe, 1366-1429 yılları arasında Yıldırım Bayezid'ın kızı Hundi Fatma Hatun tarafından kocası Emir Sultan adına, Çelebi Sultan Mehmed'in hükümdarlığı sırasında inşa ettirilmiş. Caminin mihrabı, İznik çinileriyle yapılmış.

Gördüğünüz gibi, kare planlı ibadet alanının üzerini büyük bir kubbe örtmektedir. Giriş bölümünde  şadırvanı, geniş ve güzel bir avlusu var. Bursa camileri içinde en geniş ve en güzel avlusu olan cami Emir Sultan Camii’dir. Evet şu tarafa bakınız, gördüğünüz gibi avlu 16 kaş kemerli ahşap revakla çevrilidir. Minareleri taştan yapılmıştır. Cami ve son ibadet yerinin tabanları tuğla, avlu ise taş döşelidir. Yapının duvarlarında taşın yanında tuğla da kullanılmıştır. Caminin avlusunda bulunan türbede; Emir Sultan, oğlu Emir Ali, eşi Hundi Hatun ve iki kızı yatmaktadır. Türbenin iki tarafında odalar yer alır...”

Ziyaretçileri sadece biz değiliz Emir Sultan’ın, yanımızdan geçen ziyaretçiler aşağıya iniyorlar  ve ziyaretlerini tamamlayarak türbeden ayrılıyorlar. Erol Mert ‘Ne yapıyor bu insanlar?’ diye dikkatlice onları takip etmiş. Tazim ile Emir Sultan’ın mezarını tavaf edip sonra da dua ederek ayrılıyorlarmış. Durumu rehbere sordu; “Bu insanlara yaptıklarının şirk olabileceğini anlatan olmuyor mu?” Rehberimiz; “Elbette oluyor ama bunlara söz geçirmek mümkün olmuyor.“ dedi ve duvarda asılan ikaz yazısını gösterdi. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın imzasını taşıyan bir yazı. Türbelerde ziyaret adabı. Okuyan var mıdır? Sanmıyorum.

Türbenin hemen altında Emir Sultan Mezarlığı var. Cami ve türbeyi ziyaret ettikten sonra orada yatan sanat güneşimiz Zeki Müren'i de ziyaret ettik. Onun için de dua ettik... Sanat musikisini Türk milletine sevdirdiği için de ayrıca teşekkür ettik. Ruhun şadolsun...

Külliye ve Yeşil Cami

Zeki Müren’le vedalaştıktan sonra, harika manzarası ve insanın içini huzurlu bir maneviyatla dolduran Yeşil Cami ve Yeşil Türbe’ye doğru yola çıktık. Türbe ismini turkuazdan maviye dönen renginden alırmış. Yüzyıllık ağaçların gölgelediği bahçesi, eşsiz mimarisi ve mistik atmosferi ile bizleri büyüledi. Yeşil Cami, 1419 yılında Yıldırım Bayezid’in oğlu Çelebi Mehmet tarafından yaptırılmış. Osmanlı’nın eski dönem mimari eserlerinden biri olan Yeşil Cami; zamanında hükümet konağı olarak da kullanılmış. İki kubbesi var ve iki kattan oluşuyor. Muazzam bir yapı. Yapımına Çelebi Mehmet döneminde başlanan Külliye ve Yeşil Cami, II. Murat devrinde tamamlanmış. Cami, medrese, imaret, hamam ve türbeden oluşan külliyenin Sultaniye Medresesi, günümüzde Türk İslam Eserleri Müzesi olarak kullanılmaktaymış. Yeşil Cami; mimari özelliklerinin yanında devrin ileri sanat anlayışını yansıtan çinileri, hat eserleri, mermer ve ahşap işçilikleriyle göz kamaştırıyor.

Ters T planı ile inşa edilen caminin giriş kapısı ağaç oyma sanatının zirvesi gibi, mükemmel. Bizans başlıklı iki sütunun arasından geçilerek varılan ibadet alanının her iki yanında simetrik odalar yer almakta. O dönemde sancaklardaki meselelerin görüşülmesi için kullanılan bu odalar, daha sonra mahkeme salonu olarak hizmet vermiş. Doğudaki oda, Anadolu Beylerbeyliği’nden gelenler için batıdaki oda, Rumeli Beylerbeyliği’nden gelenler için kullanılmış. Girişin iki yanındaki merdivenlerle çıkılan üst katta; hünkâr mahfili ve saray daireleri var.

Yeşil Türbe, 1421 Sultan Mehmet Çelebi tarafından yaptırılmış. Yeşil Türbe'nin mimarı Hacı İvaz Paşa'ymış. I. Mehmet Çelebi türbeyi yaptırdıktan 40 gün sonra vefat etmiş. Ayrıca Yeşil Türbe, Osmanlı mimarisinde duvarları tamamen çini ile kaplı olan tek türbeymiş. Türbe Bursa’nın  sembol yapılarından biriymiş. Şehrin hemen her yerinden görülebilen bir konumda yer alan, sekizgen bir planla tasarlanan Yeşil Türbe’nin iç mekanının tam ortasında, Çelebi Sultan Mehmed’in sandukası yer alıyor. Sandukanın üzerinde ise kabartma sülüs celisi ile yazılmış kitabe var. Ayrıca türbede; Sultan Çelebi Mehmed’in oğulları ve kızı Ayşe Hatun ile dadısı Daya Hatun’un sandukaları yanında diğer kızları Selçuk Hatun’un kabartma kitabeli sandukası ve Sitti Hatun’un beyaz zemin üzerine lacivert motifler ve çinilerle kaplı sandukası da yer almakta.

Sultaniye Medresesi, Yeşil Cami’nin yaklaşık yüz metre ilerisinde bulunan Sultaniye Medresesi’nin duvar örgüsünde tuğla ve kesme taş kullanılmış. Dikdörtgen bir avlunun üç yönden kubbeli revaklarla çevrili olduğu medresenin diğer yönünde kubbeli bir dershane, iki yanında öğrenci odaları yer alıyor. Avlunun ortasında mermerden yapılma fıskiyeli bir havuz bulunmakta. Fatih Sultan Mehmed döneminde yapılan külliyenin hamamından ise günümüze hiçbir kalıntı ulaşmamış.

Yeşil Cami’nin özelliklerini saymakla bitirmek oldukça zor, bir çırpıda gezmek kolay ama ayrıntılı görmek ve bilmek isteyenlerin epeyce bir zaman harcamaları gerekiyor. Mesela mermerleri Marmara Adası’ndan getirilmiş. Çini süslemeleri bir başka eserde, camide görülmeyecek kadar muhteşem bir kompozisyonla yapılmış. Bunu anlamak için sadece mihrabı görmek bile yetiyor.

Osman ve Orhan Gazi Türbeleri

Osman Gazi 1258 yılında Söğüt’te doğmuş. Dünyada 600 yıl hüküm süren Osmanlı Hanedanı ve Osmanlı Beyliği’nin kurucusu ve Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk padişahı.   Dedesi Süleyman Şah, babası Ertuğrul Gazi, annesi Halime Hatun, babaannesi Hayme Ana’dır. Şeyh Edebali’nin kızı Malhun Hatun ile evlenmiştir ve Orhan Gazi’nin babasıdır. Osman Gazi, Bursa’nın kuşatmasının devam ettiği sıralarda oğlu Orhan Gazi’ye şehrin içinde bulunan ve karşıdan görünen kubbeli yapıyı işaret ederek, “Öldüğüm vakit beni bu gümüş kümbetin altına defnedin.” diye  vasiyette bulunmuştur. Vasiyet yerine getirilmiştir.

Osman Gazi Türbesi’ne ahşap bir koridordan giriliyor. Osmanlı saraylarına has dekorasyonlarla tasarlanan türbenin, pencerelerinde kumaş perdeler var. Ufak bir mihrabı da bulunan türbenin pencere parmaklıkları dökme demirden yapılmış.

Osman Gazi Türbesi’nde toplam 15 sanduka var. Türbenin ortasında yer alan sedef kakmalı ahşap sanduka Osman Gazi’ye ait. Sandukanın etrafı da sedef kakmalı korkuluklarla çevrilmiş. Sultan Osman Gazi’nin sandukasının üzerinde kadife üzerine gümüş ve sim işlenmiş bir örtü var. Üzerine Osman Gazi’nin doğum, saltanat senesi ve ölüm senesi gibi tarihi bilgiler işlenmiş. Türbenin içinde yer alan diğer sandukalar ise Osman Gazi’nin oğlu Alâeddin Bey, eşi Aspurça Hatun ve Osman Gazi’nin yakınlarına aittir.

Osman Gazi ve Orhan Gazi Türbeleri, vasiyete göre günümüzde Tophane Parkı denilen yerde Saint Elie Manastırı’nın üzerine inşa edilmiştir. Osman ve Orhan Gazi sandukaları ilk önce aynı çatı altındayken,  1855 yılında yaşanan depremde hasar gördükten sonra Sultan Abdülaziz tarafından 1863 tarihinde yeniden iki ayrı türbe olarak inşa edilmişlerdir. Türbelerin üzerinde kubbe var, girişinde de 4 adet sütun bulunmaktadır.

Orhan Gazi 1281 ile 1362 yılları arasında yaşamıştır ve Osmanlı İmparatorluğu’nun ikinci padişahıdır. Orhan Gazi, 1326 yılında babası Osman Gazi’nin ölümünden sonra beyliğin başına geçmiştir. Yaşadığı dönemde Bursa ve çevresini Bizanslılardan alarak önce devletin sınırlarını genişletmiş sonra devlet kurumlarını oluşturmuş ve ilk Osmanlı parasını bastırmıştır. 

Orhan Gazi Türbesi’nde,  Emir Süleyman, Musa Çelebi, Sultan II. Bayezid’in oğlu Korkut, Nilüfer Hatun ve kızı Fatma bulunmakta.  Orhan Gazi Türbesi Osman Gazi’nin tam karşısına inşa edilmiş.

600 sene ayakta kalacak olan Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk iki padişahı bu mütevazi türbelerde yatmaktadırlar. İmparatorluğun ihtişamı türbelere yansıtılmamış. Dualarımızı yaptık, fotoğraflarımızı çekildik ve kendilerine şükranlarımızı sunarak huzurdan ayrıldık. 

İskender kebap macerası

Yaya olarak gezimize devam ediyoruz. Aklımızda Bursa’nın meşhur iskender kebabı var. Rehberimize istikamet verdik, hedef iskender kebap...

Rehberimiz “Şimdi orası ana-baba günüdür ben sizi aynı tadı alabileceğiniz başka bir yere götüreceğim, hem daha ucuz hem de fazla zaman kaybımız olmayacak.“ dedi. “Tamamdır.” dedik. Takıldık rehberin peşine. Bursa Kalesi’nin hemen dibinde bir restoran. Siparişlerimizi verdik ve beklemeye başladık, 15 dakika geçti gelen giden yok, 30 dakika geçti gelen giden yok 1 saat geçti hâlâ gelen giden yok, açlığımızı falan unuttuk, işletme sahibine seslerimizi yükseltmeye başladık derken iskenderler geldi, geldi gelmesine de o güzelim nimeti yemek mümkün olmadı; soğumuş. “Neden böyledir bu iskenderler” soruları sorulmaya başlandı. Meğerse iskenderler dışardan getirilmiş. Çoğumuz o iskenderleri yemedi. Arkadaşları sakinleştirmeye çalıştım ama fazla başarılı olamadım,  ve oradan ayrıldık. Buna rağmen paralarımızı ödedik. Arkamızdan negatif olarak konuşulmasını istemedik. Rehebrimiz bin kere özür diledi dilemesine de işe yaramadı. Berlin’den beri Bursa’nın iskender kebabını hem de yerinde yiyeceğiz diye kurduğumuz hayallerimiz mahvoldu. Rehber belki oradan yüzdelik aldı ama üç-beş kuruşa değer miydi?

Sinirlerimiz yerinden oynadığı için adımlarımız da sıklaştı.  Doğru Ulu Cami. Başka bir yerde arkadaşların oynayan sinirlerini bastıramazdık.

Ulu Cami

Tarih sahnesinde varlığını uzun süre devam ettirmiş milletler, bu devamlılıklarını kültürleri ve ortaya koydukları eserlerle sağlamıştır.

Osmanlı, yaşadığı dönemde ulu bir devletti. Osmanlı, medeniyet gergefini işlerken, bu ululuğunun mührü gibi duran bir kültür manzûmesi oluşturmuş ve şaheserler bırakmıştır. Günümüzde bu eserlerin bazıları hüzünle biten bir hikâyenin son cümlesi gibi dururken, bazıları da o ihtişam yıllarının bütün heybetini gelecek asırlara taşımaya devam etmekte, Osmanlı'nın yâd-ı cemîli olarak durmaktadır.
Bunların en önemlilerinden biri de ulu devletin ilk başşehri olan ve Uludağ'ın eteklerinde kurulan Bursa Ulu Camii'dir.

Ulu Camii’ndeki levhalarda en çok Allah cc. isimleri, âyetler, hadisler ve kibar sözler vardır. Bunlar iman, amel, cömertlik, fedakarlık, sabır, şükür, istişare, adalet, idare, namaz, hac, miraç gibi bir çok konulardan bahsetmektedir.

Ulu mabedin duvarları ve direklerindeki tablo ve yazılar, bir hüsn-ü hat müzesini andırmaktadır. Şadırvanın mihraba dönük sağ yanında, caminin 12 büyük ayağından birisindeki levhada, bir hadis-i şerif var: "Sabreden zafere erer."

Şadırvanın etrafındaki direklerin üst kısmına Âyete'l-Kürsi yazılmış. Üç kapılı Ulu Cami'nin doğu ve batı kapılarının üstünde iki büyük levhada Büruc Sûresi'nin son üç âyeti birbirini tamamlar şekilde yazılmış:  "Allah ilmi ve kudretiyle onları, arkalarından kuşatır. Hayır, hayır! Kur'ân onların iddia ettikleri gibi beşer sözü değildir. O, Levh-i Mahfuz'da olan pek şerefli bir Kur'ân'dır." (Büruc, 20-22) 

Batı kapısının yanından bu muhteşem caminin, yazılarını da okumaya çalışarak gezmeye devam ediyoruz. Girişin sağındaki levhada bir âyet: "İşler hakkında onlara danış." (Al-i İmran, 159)
İstişârenin önemini anlatan bu âyeti okuduktan sonra Yüce Nebi (s)'nin Uhud'da, Hendek'te ve hayatının her anında bu âyeti hayat düsturu edindiğini hatırladık. 

Diğer taraftaki duvar yazısında 8 tane sin harfinin oluşturduğu bir çiçek şekli içine Nâs Sûresi yazılmış.
Duvar ve direklerinde 87'si sabit, 105'i levha halinde toplam 192 yazı var. Arapça yazı biçiminin kûfi, sülüs, nesih, rika, tâ'lik, reyhanî, dîvan ve bize has tuğra yazısıyla hat sanatının on üç çeşidinin uygulandığı bu camide, yazıların simetrik olması da ayrıca göze çarpıyor. 

Levhaların birinde Hz. İbrahim’in meleklerle konuşmasını anlatan divan hattıyla yazılmış bir yazı: "Mülkün ve melekutun sahibi olan Allah'ım, Sana sığındım ve Sana tutundum! Sen izzet ve azamet sahibisin. Büyüksün ve ceberut âleminin de sahibisin. Sana tevekkül ettim. Sen devamlı dirilik üzerinesin, uyumaz, uyuklamaz ve ölmezsin. Seni tesbih, takdis ve tenzih ederim. Sen bizim Rabb'imizsin, meleklerin ve ruhun da Rabb'isin. Sen bir olan Allah'sın ve Senin ortağın yoktur." Onun altında yine 8 tane vav harfinin uçları diğerlerinin başlarına yaklaştırılmak suretiyle, bir daire vücuda getirilmiş ve her vav harfinin içine Şems Suresi'nin ilk 6 âyeti yazılmış. Küçük bir levha içinde "Ya Hazreti İmam-ı A'zam Numan bin Sabit" yazısı bize büyük mezhep İmamı Ebû Hanife hazretlerini hatırlıyor. 

Hattat Abdulfettah'ın (1814-1896) Besmele-i şerif yazısının yanında, Kâbe'nin çok eski halini gösteren bir resme değişik yerlerden bakıyor ve her seferinde kapısının bize dönük olduğunu hayretle görüyoruz. 

Kâbe resminin altında bir Allah lâfz-ı celalini ve onun altında da halkın birçok menkıbeye dayandırarak mistik bir mânâ verdiği, hatta bazılarının önünde namaz kılmaya özen gösterdiği güzel bir “vav” harfini görüyoruz.

Vav'ların sırrı

Vavların sırrı vardır. Birbiri içine geçmiş 4 vav'la; vali, vekil gibi sorumluluk isteyen görevlere talip olanların özellikle kul hakkı başta olmak üzere sorumluluklarına vurgu yapılıyor. Bu vav'ların bir özelliği de insanın anne karnındaki şeklini temsil ediyor olmasıdır. İnsan vav şeklinde anne karnında büyür ve doğuşu da vav şeklindedir.

Ayrıca secde ettiğimizde vav şeklinde oluruz. İnsan ömrü boyu hep vav şeklinde kalır. Ta ki insan ömrü sona erer, musalla taşına yatar, işte o zaman elif olur. İşte bu Ulu Camii'nin vav'ları çok değişik vav'lardır. İşte bu vav'lardan bir tanesi bu iki vav'ın iç içe geçmiş halidir.

Bakın şurada duvarda değişik şekil verilmiş dört tane vav harfi bulunuyor. Vav harflerinin içine  'İttaku'l vâvât' diye bir ifade yazılmış. 'Vav'lardan çekinin' anlamında.

Levhada bulunan bu vav'lar, vav harfi ile başlayan meslekler sorumluluk gerektiren işlere dikkat çeker;  vakıf, vali, vekil, vezir, varis, vasi, valide, vadetmek  gibi. Vavlar böylece vakıf mallarını değerlendirmekle yükümlü olan insanların dikkatini çeker. Bu vavlar aynı zamanda vahidiyeti ve vahdaniyeti ihtiva etmesi yönüyle de Allah'ın birliğini anlatır. Vallahi yemininde bulunmanın ağır sorumluluklar getirdiğini hatırlatır, vazifeleri yerine getirirken hassas olmayı ve ölçülü davranmayı tavsiye eder.

Müezzin mahfelindeki "Yâ Hazret-i Bilal Habeşî" yazısı ilk müezzin Hz. Bilal'in unutulmadığını gösteriyor. Hünkâr mahfelinde II. Mahmud tarafından yazılmış bir yazı var: "Allah, insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder." 

Doğu kapısının sol yanındaki levhada, yine bir âyet var: "Namaz, muhakkak insanı kötülüklerden alıkoyar ve namaz en büyük zikirdir. Allah ne yaptığınızı bilir." (Ankebut, 45) Yine bir levhadaki "Dikkat edin! Kalpler ancak Allah'ı zikretmekle mutmain olur." (Ra'd, 28) âyeti, huzur ve mutluluğun kaynağının bu olduğunu kalbimize hissettiriyor.

Resim şeklindeki yazılar

Caminin içindeki bütün yazılar rastgele seçilmemiş, bilâkis hayatımızı düzenleyici mesajlarla dolu. Bu boyutuyla, ulu mabede ibadet için gelenler huzur bulmanın yanında, hayatlarına mânâ kazandıracak âyet ve sözleri okuyarak da bilgi kazanmış oluyorlar.  Kuzey cephesine geçtiğimizde yazılar; cami, minare, minber, kubbe şekline dönüşüyor. "Maşaallah",  "Barekallah" ifadelerini bu anlamda hayranlıkla seyrediyoruz. Hemen o resimlerin altında bir hadis var: "Vakit geçirmeden namaz için acele edin ve ölüm gelmeden tevbe için acele edin.”

Küçük bir levhanın dönüşümlü yazısında ortadan baktığımızda, Allah ve Muhammed; sağdan baktığımızda Ebubekir, Ömer; soldan baktığımızda ise, Osman ve Ali yazılarını okuyoruz. 

Hanımlar bölümünün yanındaki bir levhada: Hattat İzzet'in (1801-1876) Kelime-i Şehadet’ini okuyoruz: "Allah'tan başka ilâh yoktur ve Hz. Muhammed (s) O'nun rasûlüdür.” 
Hanımlara ait bölümün köşesindeki direkte başka bir hadis var: “Kim Bismillahirrahmanirrahim'i güzel yazarsa cennete girer.” Ve hemen o yazının yanında Nur Suresi’nin 35. âyetinde yer alan "Nur üstüne Nur. Allah dilediği kimseyi nuruna götürür." ifadesini okuyoruz.

Minber

Minber, sert ceviz ağacından, hiç çivi ve yapıştırma malzemesi kullanılmadan geometrik parçalar birbirine geçirilerek yapılmıştır. (Kündekâri sanatı: Birbirine geçme küçük parçalar) Küçük geçme panoları, geometrik örnekleri, korkuluk şebekeleri, kitâbe ve tacının yapımında  kullanılan bu muhteşem minber için Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde “Çiçek şeklindeki yazıları, cihan ressamları toplansa yapamazlar, örneği yoktur.” der. Bu minber İslâm sanatında, Selçuklu üslûbundan Osmanlı üslûbuna geçiş döneminin bir şaheseridir.

Minber kulesinin batı yüzünde ağaca kabartmak suretiyle kûfi yazı ile yazılmış üç defa tekrar eden bir ifade var: “El-mülkü ilah”, (“Mülk Allah’ındır”) Minberin sağ yanında, kapısına yakın yerde, aşağıdan yukarı yan yazılmış oyma sülüs yazı ile minberi yapan usta, ismini “Amel-i el-hac Mehmed bin Abdilaziz bin ed-Dakiva” diye yazmış. Yani Hacı Abdülaziz oğlu Mehmed isminde bir sanatkar bu muhteşem minberi yapmıştır.

Minberin giriş kapısının üzerindeki kitabede altın yaldızla Osmanlıca olarak, 'Yıldırım Bayezid Han tarafından hicri 804 (miladı 1402) yılında yaptırılmıştır.' ibaresi yer alıyor.

Minber bütünüyle kainatı sembolize ediyor. Minberin doğu cephesinde, gezegenlerin her biri yörünge hareketleriyle birlikte küresel kabartma motifler halinde Güneş'e olan uzaklık ve aralarındaki büyüklük karşılaştırmaları da verilerek olması gereken yerlerdedir. Gezegenler, Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Platon şeklinde olan Güneş'e uzaklık sıralaması da doğrudur. Büyüklük mukayesesi de baz alındığında Dünya'dan elli bin defa daha büyük olan Güneş, büyük bir ustalıkla mükemmel şekilde işlenmiş durumdadır.

Anlaşılacağı üzere dünyanın yuvarlak olup olmadığının tartışıldığı bir devirde bir ahşap işçisi bile o dönemde bilinen tüm gezegenleri rastgele bir yıldız olarak değil, güneş sistemimizdeki birer gezegen olarak işlemiş.

Rehberimiz, Kündekâri sanatının bir özelliği olan parçaların birleşmesiyle oluşan çukur kanal çizgilerinin de gezegenlerin yörüngesini temsil ettiğini söylüyor. Buradaki başka bir gizem ise serpiştirilmiş halde yıldız motiflerinin yer alması ve bunların içinde kuyruklu yıldızların da bulunması ve ayrıca Platon gezegeninin tek başına ayrı bir platformda ve bir açı farkı ile gösterilmiş olmasıdır. Oysa son üç gezegenin bulunuşu 200-300 yıllık bir hadisedir. Son gezegen Platon 1930'larda tespit edilebilmiştir.

Minberin batı cephesinde ise 7 adet galaksi formatı vardır, galaksi platformları 5 ayrı renkte sedef kakma ile gösterilmiştir. Ancak ne yazık ki bugün hatalı boyama teknikleri ile bu önemli detay büyük ölçüde yok edilmiş durumda. Ama kayıtlardan bunu doğrulamak mümkün...

Kündekâri sanat açısından eşsiz bir değere sahip olan minberin ilginç bir özelliği de 6666 adet abanoz ağacı parçasından vücuda gelmesi. Bu rakam da halk arasında yaygın inançla Kuran-ı Kerim’deki ayet sayısına tekabül etmektedir.

O dönemdeki İslam ve Türk alimlerinin matematik ve gök bilimlerine yönelik ilminin Batı’ya nazaran hayli ileride olduğu ortadadır. 

Bursa’nın Ayasofya’sı

Minberin sağ tarafında yüksekçe bir yere asılan siyah örtü, Kâbe kapısının örtüsüdür. Mısır Seferi’nden sonra halife olan Yavuz Sultan Selim, Kâbe’de onarıma girişmiş, bu arada Kâbe’nin örtüsünü İstanbul’dan gönderilen yeni örtü ile değiştirmiştir. Yavuz, eski örtüyü ise Bursa’ya getirtip Ulu Cami’ye hediye etmiş ve kendi elleri ile taşıyıp asmıştır. Saf altın iplik ile üzerine ayetler işlenmiş bu örtü, yüzyıllar boyu kararmadan kalmıştır; maalesef yapılan bazı hatalı restorasyonlar sonucu caminin rutubet alması üzerine işlemeleri dökülmüş olduğundan günümüzde ayetler ancak parlak ışık altında görülebiliyor.

Evliya Çelebi’nin ifadesiyle Ulu Cami Bursa’nın Ayasofya’sıdır. Ulu Cami’nin 3 tane kapısı vardır. Anlatıldığına göre, Somuncu Baba, cami yapılırken buraya gelir, işçilere hayrına somun dağıtırmış. Bir gün yine somun dağıtırken Hızır'ın orda olduğunu fark etmiş, kolundan tutup "Sen Hızır’sın anladım." demiş ve eklemiş; "Buraya gelip her gün namaz kılacağına dair söz vermezsen buradaki herkese senin Hızır olduğunu söylerim." demiş ve Hızır her gün geleceğine dair Somuncu Baba’ya söz vermiş ve ondan da bir istekte bulunmuş; "Hangi vakit geleceğim bana kalsın." onu insanlara söyleme. Bunun üzerine Hızır Ulu Cami’deki vav harfinin önünde her gün gelip namaz kılıyormuş. 

Şadırvan

Ortadaki kubbenin altında havuzlu, 18 köşeli bir şadırvan bulunuyor. Ulu Cami’nin özelliklerinden birisi olan şadırvanın yapılma nedeni şöyle hikaye edilir: Cami yapımı için arazi istimlak edilirken, şadırvanın bulunduğu yerdeki toprak parçasının sahibi olan hanım, arazisini satmak istememiş ve arazi zorla alınmış. Ancak daha sonra, zorla alınan yerde namaz kılınmaz düşüncesiyle o yere şadırvan yapılmıştır. Şadırvanın 65 metrekareden ibaret olduğu düşünüldüğünde doğruluğu şüpheli bir hikayedir. İçindeki şadırvan ve duvarlarında yer alan dev boyutlardaki yazılar, Ulu Cami’nin kendine özgü özellikleridir.

Rehberimizin bu fevkaalade anlatımından sonra abdest alalım diye şadırvana gidiyoruz.
Hemen oturduk etrafına ve dinlenmeye geçtik. Abdestimizi aldık. Bayanlar da abdest almak istedi ama orada bir yazı, “Bayanların şadırvanda abdest alması yasaktır”. Belki izahı mümkündür ama herkesin gözünün önüne göstere göstere böyle bir yasağın konmasını yadırgadık, içeride birçok turist de var. Şadırvanda abdest alınmaması rica olunur diyerek umumi bir tedbir alınsaydı daha uygun olurdu. Erkeğe serbest kadına yasak. Bursa Müftülüğü’ne ulaştırılmak üzere rehberimize söylenmesi gerekenleri söyledik, o da notunu aldı. İletir mi iletmez mi, bilemem.  

Rehberimiz caminin anlatımına iki saat ayırdı ancak yine yetmedi desek yalan olmaz.

Caminin yapımı ile ilgili birçok rivayet anlatılmaktadır.

Rivayete göre; Yıldırım Bayezid, Niğbolu Muharebesi’nde muzaffer olunca yirmi cami yaptırmaya karar verir. Bursa’ya geldiğinde bu fikrini damadı olan Emir Sultan’a söyler, O’da 20 cami yerine 20 kubbeli bir cami yapılmasını tavsiye etmiştir. Caminin yeri de Emir Sultan’a, rüyasında manevi bir işaretle gösterilmiş, ertesi gün bu işaret edilen yerde çimen bittiği görülerek caminin yeri tespit edilmiştir. Karar Padişaha bildirilmiş, Padişah da bunu uygun görerek caminin inşasını başlatmıştır. Cami, Niğbolu Zaferi’nde kazanılan ganimet mallarıyla yaptırılmıştır.

Ulu Cami hakkında geliştirilen çeşitli hurafeler vardır: Kıble duvarındaki vav işaretinin yanında Hızır Peygamber’in bulunduğu, işaretin önünde namaz kılanların her duasının kabul olunacağı; caminin kuzeybatı penceresindeki parmaklıkların Davut Peygamber’in demirleri olarak tanıtılması ve o parmaklıklara yapışarak dua edilmesi gibi.

Ne anlatılırsa anlatılsın, Ulu Cami bizleri büyüledi. Osmanlı’ya olan hayranlığımızı artırdı. Dolayısıyla bizleri iskender kebap konusundaki sıkıntımızdan da uzaklaştırdı.

Son olarak Bursa'nın manevi büyüklerinden Mehmed Muhyiddin Üftâde Hazretleri’nin Ulu Cami için yazdığı bir beyti okuyor ve herkesi bu ulu mabede davet ediyoruz:  "Ey büyük cami veya ey büyüklerin toplandığı yer. Seni gece ve gündüz ziyaret edenlere müjdeler olsun."

Koza Han: Ulu Cami’den çıktık ve hemen yanındaki Koza Han’a girdik. Ağaçların gölgesinde Türk kahvemizi içtik. Kahveci, kahve yazısını Türkçe yazmamış ingilizce olarak “Cafe” diye yazmış. Bak güzel kardeşim dedim; “Sen Avrupa’ya gitsen hiç bir yerde Türkler buraya geliyorlarmış diye kendi değerinden taviz vermez, hatta Fransa’ya gitsen Fransızcanın dışında sana bir kelime bile konuşmaz. Sen de vazgeç bu sevdadan. Buraya ‘kahve’ diye yaz.” dedim. Eyvallah abi dedi ama, yarım ağızla dediği belliydi, ‘sen ne diyorsun be!’ der gibiydi...

Bu arada kadınlar da alışverişlerini yaptılar. İpek şallar, ipek gömlekler, bluzlar ve de Bursa’nın özel nevresimleri ve hediyelikler alınmış. 

Bursa’nın en güzel ve günümüzde en yoğun olarak kullanılan hanı imiş Koza Han. Yapıya, Kapalı Çarşı tarafından bir taç kapıyla girilmekte, alt katında 45, üst katta ise 50 oda bulunmaktaymış. Avlunun ortasında taştan yapılmış, altında şadırvan bulunan, 8 ayak üzerine oturtulmuş bir de köşk mescit var.

Çekirge

Bursa'nın en eski semtlerinden biri olan Çekirge de diğer semtler gibi tarihi ve önemli birçok yapıya ev sahipliği yapmaktadır. Semt Çekirge adını anlatılan bir rivayete göre Osmanlı döneminde o bölgede yaşanan bir çekirge istilası sonucunda almış. Eşsiz bir şehir manzaraya sahip olan Çekirge, Karagöz ve Hacivat'ın mezarlarına, 1. Murat Cami ve 1. Murat Türbesi’ne de ev sahipliği yapmakta.

Çekirge aynı zamanda şifalı termal suları ile de ünlüdür. Birçok noktada yeryüzüne ulaşan bu termal sular evlerde halen kullanıldığı gibi semtteki otellerin hemen hepsinde de gelenlere sunulmaktaymış. Termal otelleri ile ünlü Çekirge, tarihi hamamlara da ev sahipliği yapmaktadır. Bursalıların da ilgi gösterdiği bu tarihi hamamlar halen kullanılmakta.

600 yıllık Çınar

Bursa'nın simgelerinden biri olan ve o yıl 600 yaşına giren ''İnkaya Çınarı'', Osmanlı döneminde dikilmiş ''En diri çınar'' özelliğini taşıyor. Bursa'nın merkez Osmangazi ilçesinde bulunan doğa harikası ağaç, adını Osmanlı Devleti'nin ilk köylerinden biri olan Bursa-Uludağ yolu üzerindeki İnkaya köyünden alıyor.

Her biri ağaç gövdesi kalınlığındaki heybetli dallarıyla Bursa'yı adeta kucaklayan çınar, kentin anıt ağaçları arasında en çok tanınanı olarak boy gösteriyor. 35 metrelik boyu ve 9.2 metrelik çevresiyle görenleri şaşkına çeviren tarihi çınarın, her bir dalının kalınlığı bile 3-4 metreyi buluyor.

Çınarın dallarının altında çay bahçesi, restoran, market, hediyelik eşya dükkanları bulunuyor. İnkaya sakinleri, yaptıkları el işlerini, bahçesinde ya da tarlasında yetiştirdiği meyve ve sebzeleri de çınarın etrafında kurduğu tezgahlarda satıyor.

Orada  bir kadın dikkatimi çekti. Çok güzel bir kadın. Kocaman kocaman mavi gözleri var. Üzerine giydiği el işlemeli fistan o kadar yakışmış ki, fistan mı yakışmış  kadın mı fistanı yakıştırmış onu bilmiyorum ama ben fistana talip oldum. “Bu fistandan var mı dükkanda?” “hayır” dedi. “Bu benim fistanım, satılık değil. Ben Suriyeliyim.”

Kadının mülteci olarak Türkiye’ye geldiğine, yerinden yurdundan edildiğine mi acıyayım, yoksa fistanı alamadığıma mı?

Ve elveda Bursa, sana geliyoruz Çanakkale...Yol üzerinden kestane şekerlerimizi de alarak tuttuk Çanakkale’nin yolunu...Yorumlar faslına geçtik otobüsümüzde. İskender kebap dışında ve de rehberimizin aç gözlülüğü dışında herşey mükemmel... Kaptanımız Sezgin sürdü CDçalara CD yi..”Çanakkale içinde vurdular beni...”

Devam edecek