-Tarih boyunca “Yorum” adı altında Kur’an’ı yordular-
Rüştü Kam
Ha-ber.com
Türk Eğitim Derneği’nin (TED)organize ettiği 6.Eğitim
Kampı’nda (20-22 Mayıs 2016) İlhami
Güler’i dinledik. Kampa 70 kişi katıldı. 3 gün devam etti. 4 oturum yapıldı.
Birinci oturumda: Terör-Şiddet ve Barış arasında İslam,
ikinci oturumda: Sünniliğin 7 büyük yanlışı, üçüncü oturumda: Kültür/Antropoloji
ve Teoloji arasında İslâm. Dördüncü oturumda: Tarih boyunca “Yorum”
adı altında Kur’an’ı “Yorma” stratejileri işlendi. Sunumlardan
sonra sorular soruldu cevaplar alındı.
Konusuna hâkim, üretken, dinamik, ezberci
değil; ezber bozan bir ilim adamı İlhami Güler.
Hatır için söz söylemiyor. Kur’an’ın ve Peygamber’in iyi
anlaşılamamasından şikâyetçi. Dördüncü oturumda, Müslümanların Kur’an’ı yorum
adı altında yorduklarından bahsetti ve bu süreçte yapılan 3 hatanın altını
çizdi. Bu hataları şu şekilde özetlemek mümkün:
Birinci hata, Kur’an’a Kelam-ı Kadim
denildi ve böylece Kur’an ilahileştirildi. Allah gibi oldu, kadim olunca böyle
olur. Bu anlayış Hz. İsa’nın da ilahi olmasını gerektiren bir anlayıştır. O
takdirde Müslümanların, Hristiyanların iddiasını kabul etmeleri gerekir. Onlar
da Hz. İsa’nın ilahi olduğundan başka bir şey söylemiyorlar. Bu anlayış
Müslümanların çelişkisidir.
Oysa Kur’an, Allah’ın Cebrail vasıtasıyla,
insan diliyle, insan aracılığıyla, insan aklıyla, insanlara (Araplara)
hitabıdır. Yani Mahlûktur. Yaratılmıştır.
İkinci hata, Hitabın Araplara
olduğu açıkken, hitabı bütün insanlığa
yorma anlayışıdır. Bu Kur’an’ı yormadır, yanlıştır. Arabın bilmediği hiç bir
şeyden Kur’an bahsetmez: Çünkü, ilk muhatabı Araptır Kur’an’ın. Mesela Kur’an,
köle ile efendi eşit değildir, o halde nasıl Allahla Putları bir tutuyorsunuz der
ve Arabın hayatından onlara örnekler verir. Kur’an’ın derdi önce Kendisi’ni
Arabın anlamasıdır: “O size kendi hayatınızdan örnek getirir: Sağ elinizin sahip olduğu
kimseleri size verdiğimiz rızık üzerinde (tam yetki sahibi) ortaklarınız olarak
görmeye ve böylece (onlarla) bu hakkı eşit olarak paylaşmaya razı olur musunuz?
Ve (daha güçlü olan) emsallerinizden korktuğunuz gibi onlar(a danışmadan o
hakkı kullanmak)tan korkar mısınız? İşte akıllarını kullanan insanlara
mesajlarımızı böylece açıklarız...” (Rum 30/28).
Bir başka yerde Allah rahimlerde olanı bilir
deniliyor, Arapların bilmediği ortamda söyleniyor bu söz ve Allah söylüyor: “Son Saat'in ne zaman geleceğini yalnız
Allah bilir; yağmuru yağdıran O'dur; rahimlerde yer alanı (yalnız) O bilir; Hâlbuki
kimse yarın ne kazanacağını ve hangi topraklarda öleceğini bilmez. (Yalnız)
Allah, her şeyi bilen ve her şeyden haberdar olandır.”(Lokman 31/34)
Bu söz bugünkü
insana söylense anlamsız olur. Bugün rahimde olanın cinsiyeti dahi biliniyor.
3 vakitte çocuklarınız ve köleleriniz izin
istemeden odalarınıza girmesinler. Günümüzde öğle öncesi kimse yoktur evde, ama Arabın evinde vardır: “Meşru şekilde sahip olduğunuz kimseler,
içinizden henüz ergenlik çağına varmamış olanlar, günün şu üç vaktinde, sabah
namazından önce, gün ortasında soyunup dinlenmeye çekildiğiniz zaman ve yatsı
namazından sonra yanınıza girmeden önce sizden izin istesinler; bu üç vakit mahremiyetinizin
korunmasız olabileceği vakitlerdir.” (Nisa 24/58)
Üçüncü hata, 2.yy dan
itibaren Kur’an’ın basit olması Müslümanlara
acayip geldi ve gelmeye başladı. Müslümanlar
Kur’an’ın anlamının basit olmasını kabullenemediler. Kur’an anlaşılamaz, ulaşılamaz
bir kitap olmalıydı onlar için. Kur’an mücmeldir(kapalıdır) denildi. Açık
olduğunu bildiren birçok ayet olmasına rağmen böyle denildi.
Buradan hareketle kurulan 3 tezgâhtan
bahsedebiliriz. 1-Sufilerin tezgâhı (Zahir, Batın) tezgahıdır. Kur’an’ın bir
zahiri bir de batıni manası var dediler ve Kur’an’ı yordular. 2- Kelamcıların
tezgâhı (Muhkem, Müteşabih) dediler ve Kur’an’ı yordular. Oysa Kur’an’da 50
kadar muhkem ayet vardır. 3- Fakihlerin tezgâhıdır(kıyas)
onlar da kıyas dediler Kur’an’ı yordular. Kıyas tezgahıyla helalleri haram,
haramları helal kılmak zor olmadı. Hukuk alanında da birçok zorlamalarda bulundular.
Yani, kıyas istismar mekanizması oldu.
Evet, Allah, Ed-Din mesajıyla sırf Araplara
sorumluluk yükledi. Onlar ilk muhataptır: Çünkü, çocuklar, köleler, erler
(Askerler) sorumluluğu direk sözden alırlar. Yani hitaptan.
Diğerleri
ise sorumluluğu idrakten alırlar ihbardan alırlar. Sonradan gelenlerin
sorumluluğu idraktendir, ihbardandır. İslam’ın evrenselliği ikinciden doğuyor.
Yani ihbardan, idrakten.
Bu
kitap insanlığın sorununu çözer ve çözecek güçte ve kabiliyettedir. Kur’an’da
değildir sorun. Sorun anlama sorunudur. Ehil olmayanların Kur’an’ı yorma hakkı
yoktur. Yarım molla dinden eder, yarım doktor candan eder derler. Doğrudur. Müslümanların
krizi görüp, Kur’an’a dönüş zamanı çoktan gelmiştir. Kaynağa dönmek gerekir. 1400
sene önce inen kitabın 1400 sene sonra anlaşılabilmesi ilmi birikim gerektirir. Bu konuda ilahiyat fakültelerine çok görevler
düşüyor. Bu iş ciddi uzmanlık gerektirir. Çiftçinin tarihi yorma hakkı yoktur. Bu
sözlerimden Kur’an’ı okumayın anlamı çıkmasın.
25 Eylül 1933’te Burdur'da doğan Mehmed Said Hatiboğlu, ilk ve ortaokulu Burdur'da okudu. Lise eğitimine İzmir Atatürk Lisesi'nde başladı ve Antalya'da bitirdi.
1954-1958’de İlahiyat Fakültesi'nde okudu.
1959 başında Prof.Dr. Tayyib Okiç'in "Hadis Asistanlığı'na tayin edildi.
1962’de "İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidi'nin Doğuşu" isimli teziyle Doktor, 1967’de "Hz.Peygamber'in Vefatından Emeviler'in Sonuna Kadar Siyasi-İçtimai Hadiselerle Hadis Münasebetleri" teziyle Doçent, 1978 de "İslam'da İlk Siyasi Kavmiyetçilik: Hilafetin Kureyşliliği" teziyle Profesör oldu.
Din İşleri Kurulu (DİB) Üyeliğinde bulundu. Ankara İlahiyat Fakültesinde Hadis Kürsüsü Başkanlığı yürüttü.
Basılı Eserleri: Hilafetin Kureyşliliği, Müslüman Kültürü Üzerine, Kur’an ve Tarihsellik Yazıları, Şerefu Ashâbi’l-Hadîs tahkîki ve çeviriler.
Burdur civarının meşhur âlimlerinden Hatib Hoca lâkablı Mehmed Re’fet Efendi’nin oğlu olup, İslami hayatın canlı olarak yaşandığı, odalarının sayısız kitabla dolu olduğu, cemaatle namaz kılınan bir evde büyüyen Mehmed Said Hatiboğlu hocamızla “geçmişten geleceğe” sohbetimize, babası ile başlıyoruz.
CHP Yönetiminin Varlığından Rahatsız Olduğu Alim: Hatib Hoca
Hatib Hoca’nın ilim mecrasına girişini şöyle anlatıyor Hatîboğlu Hoca: “Babam rüştiyeyi bitirip medreseye girmeden önce, semerci ustası olan babası, onun tüccar olmasını murad ettiğinden cebine birkaç altın koyarak İstanbul’a göndermiş, mal alsın diye. Babam da elindeki paranın tamamıyla kitab alıp dönmüş...” Mahmud Bey Medresesini bitiren Hatib Hoca, Burdur Müftüsü olan hocası Halil Efendinin delaletiyle camilerde Hatiblik ve vaizlik yapmaya başlar. 1928’de Müftü Efendinin vefatı üzerine müftü vekili olur; o günlerde müftüler seçimle tayin edildiğinden Müftülüğe aday olur ve seçimi kazanır. Ancak Hatib Hoca, 1932’de “görülen lüzum üzerine” Şebinkarahisar’a tayin edilir. Hatîboğlu Hoca, babasının neden Burdur’dan uzaklaştırıldığını, ancak yakınlarda Diyanet arşivini didik didik ederek öğrenebilmiş: “Meğer” diyor Hatiboğlu Hoca; “Halk Partisinin Genel Sekreteri Recep Peker Burdur’a gelmiş, partinin Burdur yönetimi Peker’e demiş ki, ‘Bu Hatib Hoca Burdur’da olduğu sürece bizim burada gelişmemize imkan yok; Hocayı gönderin buradan.’ Tabi, babam onların heveslerini kursaklarında bırakmış, görevinden istifa edip Burdur’da kalmış, vaizlik ve hatiblik yapmış.”
On yıl kadar sonra yine Müftü Efendinin ölümü üzerine seçim yapılır ve halkın teşviki ile aday olan Hatib Hoca en çok oyu alır; ama Diyanet onu değil, daha az oy alan diğer adayı müftü tayin eder. (‘Demek ki, mevcud YÖK uygulamasının evveliyatı buradan başlıyor’ diye bir durum tesbiti yapıyoruz birlikte.) Bu durumu kendilerine yediremeyen Burdurlular Ankara’ya Diyanet merkezine gelip haklarını ararlar. O sıra Diyanet İşleri Başkanı Şerafettin Yaltkaya ise de tayinlerde etkili olan Ahmet Hamdi Aksekili merhumdur. Burdurlulara der ki; “Ben Hatib Hoca’nın ilmini, değerini, kadrini sizden daha iyi bilirim; fakat şimdi bize ilim lazım değil, sükûnet lazım. Ben burada oldukça Hatib Hoca Burdur’a müftü olamaz.” Bu arada parantez içi; Osman Yüksel Serdengeçti merhumun akrabası olan Aksekili’ye çok kızdığını, zira zamanın yönetimine hiç itiraz etmediğini; elbette Din’e büyük hizmetleri olan bu zâtın ancak ölümünden on-onbeş gün önce verdiği bir beyanatta mevcut duruma dair zehir-zemberek panorama çizdiğini söylüyor Hatiboğlu Hoca ve ekliyor: “Demek ki, babam ‘sükûneti bozan’ adamdı.” Babasının hem CHP yönetiminin hem de Diyanetin huzurunu kaçırmasını ise şöyle izah ediyor hocamız:
“Rahmetli babam, Şebinkarahisar’a tayin üzerine istifa ettiği sıralar Rizeli Tahir Efendi isminde bir zât gelmiş ve ona, Hanefi fıkıh kaynakları ile yetinmeyip İbn Teymiye, İbn Hazm, İbnu’l-Kayyım, Şevkani gibi zevatın kitablarını okumasını tavsiye etmiş. Bunun üzerine babam bütün bu kitabları getirtip okumaya başlamış. Bu kitabların hepsi oturma odamızdaydı ve babam hep bunları okurdu. Kanaatim o ki, babam bu kitablarda ortaya konulan ‘Dini, yani Kitab ve Sünnet üzerine bina edilmiş İslâm’ı, dolayısıyla bir tek mezhebe bağlı kalmama şeklindeki Selefiliği ilk kez Burdur’da başlatan insandır ve bu durum birilerini rahatsız etmiştir.”
Hatib Hoca’nın Kütübhanesine Sahib Çıkma
Kararıyla Başlayan İlim Yolculuğu
Merhum Hatib Hoca, sürekli meşguliyeti sebebiyle çocuklarının öğretimine vakit ayıramaz; ikiz kardeşi Ahmed'le birlikte Mehmed’i, tanıdığı bir mahalle hocasına gönderir. Kur'an okumayı, rahmetli Hâfız Ömer Efendi'den öğrenirler. “Kardeşim Ahmed’le birlikte, Kur’ân-ı Kerimleri koltuğumuzun altına gizler; hocaya giderdik” diyor ve devam ediyor Hatiboğlu Hoca; “Kur’ân’ı yağmurdan mı gizliyordunuz, diyeceksiniz. Hayır, o yıllarda Kur’ân okumak, okutmak yasak; ihbar edilmekten korkuyorduk. Ezanlar Türkçe okunuyordu. Biraderim Ahmed’le birlikte minarelere çıkıp ‘Tanrı uludur’ diye çok ezan okuduğumuzu hatırlıyorum. Hatta bizim oralarda şöyle bir söz vardır; ‘Tanrı uludur, o kadar uludur ki, herkesi ulutur’. 1950’lere gelinceye kadar, dini hayat böyle yasaklı, kısıtlı idi.”
Söz Şeflik Devrinin yasaklarından açılınca, o yılları ve öncesini inceleyen Geodhart Jashke’nin Yeni Türkiye’de İslâmlık isimli eserine yaptığı tenkidi hatırlıyor: “Kitabtaki yanlış ve eksik noktalar ilk bakışta dikkatimi çekti. Bir çok yer Türkçe çeviride atlanmış geldi bana. Halazadem Kelam Profesörü Cihat Tunç Almanca bilir; ona bahsettim. Hemen rahmetli Tayyib Hocamdan kitabın Almanca aslını getirip baktık. Mesela kitabın Almanca’sında İnönü hakkında söylenen şu söz Türkçe’sinde yok: ‘İsmet Paşa, hayatında İslamiyet lehinde hiçbir şey söylememiş ve yapmamıştır’. Alman bunu yazıyor, bizimkiler çıkarıyor.” Hatîboğlu Hocamızdan bu kitabın tenkidini isteyen Ankara’daki bir yayınevi, yazıyı Jaskhe’ye ulaştırmış. Alman yazar da hocamıza bir teşekkür yazısı göndermiş. Tenkidlerin hepsinin gerçek olduğunu belirten Jaskhe, sonraki baskılarda bu hususların değişmesini istemiş. CHP’nin bazı camileri sattığını deliller göstererek yazdığını, ama Türkçe baskıda bunların çıkarıldığını özellikle vurgulamış. Hatîboğlu Hoca, yeri gelmişken, rahmetli babasının Burdur’da satılan camilerden birini satın alıp halka bağışladığını hatırlatıyor.
Hatîboğlu Hoca henüz 12 yaşındayken, 1945'te babası Hatib Hoca kısa bir hastalığın ardından vefat eder. O sırada sanat okulunda okuyan ve mühendis olmayı hedefleyen Hatiboğlu, babasının bıraktığı zengin kitablığa sahip çıkabilmek için, ailenin tensibiyle sanat okulunun ikinci sınıfından ayrılır ve ortaokula tekrar birinci sınıftan başlar. O yıllarda kitablara ve kitablıklara sahip çıkmak çok önemlidir. Hocamızın aktardığına göre, kitabları okuyacak, değerini bilecek kimse olmadığından, bazen hanımlar turşu küplerine kapak yaparlarmış onları, kimileri de kalabalık etmesin diye atarlarmış evlerinden. Bir hocaefendi vefat edince, alıp okumak isteyenlere haber salınır, gelip alırlarmış. “Ahmed’le birlikte böyle bir kitablığa gidip epey kitab seçmiştik; keşke hepsini alsaymışım” diyor Hatiboğlu Hocamız.
Babası Hatib Hocanın kitab merakı hakkında, onun ölüm yatağındayken tanık olduğu bir hatırayı şöyle naklediyor Hatîboğlu: “Hacca gidenler babama uğrar; helalleşir, nasihatlerini alırlardı. Hacca niyetlenmiş Burdurlu bir tüccar da eve gelip babama, oradan istediği bir şey olup olmadığını sordu; o da ‘filan alimin şu kitabının devamı çıkacaktı, eğer çıkmışsa onu alıp getiriniz’ dedi. Birkaç gün sonra vefat edecekmiş, ne bilirsin!”
Son derece celadet sahibi bir insan olan Hatib Hoca’nın okuduğu hutbeler de meşhurdur. Hatîboğlu Hoca babasının heyecanlı hutbelerinin halkı etkilediğini, cemaatin yollara taştığını ve hutbe sonunda kendisinin sırılsıklam ter içinde kaldığını söylüyor.
Milli Mücadele yıllarında Burdur Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanlığı ve İane Komisyonu Başkanlığı da yapmış olan Hatib Hoca, hem Burdur halkının hem de bölge ve Türkiye insanının, ilim çevrelerinin de tanıdığı, değer verdiği bir simadır. O yıllarda, yörenin ünlü Demirci Efe’si, aldığı yalan beyanlar üzerine bir gün Hatib Hoca’yı çağırır, o da hiç tereddüt etmeden gider. Herkes ‘eyvah, gitti bizim hoca’ diye düşünürken, Hatib Hocanın konuşmasına ve vakarına hayran kalan Demirci Efe, ona belindeki altın kabzalı silahını ve deri yeleğini hediye edip gönderir. Yine, aslen Burdurlu ve Mehmet Akif’in damadı olan Ömer Rıza Doğrul Burdur’a geldiğinde onu ziyaret edermiş; hatta hocayı İstanbul’a götürmek için çok uğraşmış. Hatib Hoca’yı, Kur’ân ve Sünnete dayalı İslam anlayışını kitab haline getirmesi için çok teşvik etmiş. Hoca bu kitabı yazmaya başlamış ama ömrü yetmemiş. Ö.Rıza Doğrul, yazılan kadarını çocuklarından istemiş; kendisi -o sıralar sağcı ve Almancı denen- Cumhuriyet gazetesinde yazdığından, bu kitabı ‘Ana Kaynaklarıyla İslâm Dini’ adı altında orada bastırılmış: 1946.
Ankara İlahiyat Fakültesi Yılları:
“Okulda Arabça Öğretecek Ehil Hoca Yok”
Hatîboğlu ilk ve orta öğrenimini Burdur’da, lise eğitimini de Burdur’da lise olmadığı için İzmir ve Antalya’da tamamlar. O yıllarda gençlere dinin nasıl tanıtıldığına dair bir örnek veriyor: “İzmir Atatürk Lisesinin kütübhânesinde okuduğum bir tarih kitabında şöyle bir ibare vardı: ‘Muhammed 40 yaşına geldiğinde kendi bulduğu ve doğru olduğuna inandığı bir dine halkını çağırmaya başladı.’ Bakın, o yıllarda peygamberimize (Hz.) demeye bile tahammülleri yoktu. Bu saygısızlık bir tarafa, bu cümlede iki küfür vardı: Birincisi, İslâm’ı ‘Allah’ın Dini’ değil, ‘Muhammed’in Dini’ sayması; ikincisi de ‘dininin doğru olduğuna inanıyor ama doğru değil’ demek istiyor olmasıydı.”
İslâm’a böyle bakıldığı ve halkın dinden tamamen uzaklaştırılmak istendiği, cenazeleri kaldıracak hocanın bile bulunamadığı bir dönemin sonunda (1949), Halk Partisi’nin son Başbakanı Şemseddin Günaltay CHP’li milletvekillerinin onayı ile İlahiyat Fakültesi açmaya karar verir. Fakülte açılır ama kadrosunu kurmak, Tefsir, Hadis, Fıkıh dersi verecek profesör bulmak mümkün değildir. “Altı yüz yıl İslâm’ın bayraktarlığını yapan Osmanlının torunları bu hale düşmüştü” diyor Hatiboğlu hocamız. Ve Ankara İlahiyat’a girdiğinde Arabça öğreneceği bir tek yeterli hoca bulamadığını ve imdadına babası Hatib Hoca’nın kitablarının yetiştiğini belirtiyor. Yeri gelmişken, kendi kendine Arabça’nın en iyi Kur’ân’dan öğrenileceğini, yaz aylarında önüne Kur’ân’ı ve Hasan Basri Çantay’ın mealini koyarak önce kendisi çevirip sonra meale bakarak baştan sona Kur’ân’ı geçtiğini söylüyor ve bunu tavsiye ediyor. Hatta, bu çalışma sırasında Çantay mealindeki birçok mürettib ve dil yanlışını tesbit edip kendisine gönderdiğini, merhumun da yeni baskılarda bunları düzelttiğini ve kendisine teşekkür ettiğini ekliyor. Ve gençlere bir tavsiyede daha bulunuyor: “Ben o yaşta bunu yaptım ve bir yanlışın düzeltilmesine vesile oldum; sizler de yaşımız küçük demeden okuduğunuz kitablara tenkîdî gözle bakın; unutmayın, ilim tenkidle başlar. Bu yüzden benim doktora tezim de “İslami Tenkid Zihniyeti” üzerinedir. Eğer o yaşta bu tür yanlışların düzeltilmesine vesile olursanız, sevabı daha çok olur.” Hatiboğlu bir yandan kendi kendine Arabça öğrenmeye çalışırken öbür taraftan da Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’ndeki bir Alman profesörün Arabça derslerini takip eder. “Düşünün, ‘elin gâvuru’ dediğimiz bir Alman gelmiş, Müslümanlara Arabça öğretiyor” diye taaccübünü ifade ediyor Hocamız. Dahası, “Bizim talebeliğimiz sırasında İlahiyat Fakültesinde namaz kılan bir tek profesör vardı, o da rahmetli Tayyib Okiç idi” diyor. Söz, Tayyib Okiç merhuma gelmişken, onu en iyi tanıyanlardan Hatiboğlu’ndan Tayyib Hoca’yı anlatmasını istirham ediyorum.
Muhammed Tayyib Okiç, Annemarie Schimmel ve Muhammed Tavit et-Tanci Bosnalı Muhammed Tayyib Okiç’i, Saraybosna’da Şeyhulislâm muâvini olan babası Tevfik Efendi Paris’e okumaya göndermiş. Orada doktorasını tamamlayan Okiç, tezin basım merhalesinde babasının ağır hastalığı sebebiyle Bosna’ya dönmüş ve bir daha gidememiş. Fransa Üniversite kurallarına göre, doktora tezi basılmayanlar ‘Doktor’ unvanını kullanamadığından Tayyib Hoca bu unvanını hiç kullanmamış. Belgrat’ta Türk sefaretinde çalışmaya başlayan Okiç, 2.Dünya Savaşı çıkınca Almanlar tarafından tüm elçilik personeliyle birlikte Almanya’ya götürülür; aylarca sonra onlarla birlikte gemi ile Türkiye’ye gelir. ‘Dünya vatandaşı’ statüsünde kalır, ölünceye kadar Türkiye’den ayrılmaz.
Tayyib Okiç Hoca, Ankara İlahiyat Fakültesinde 1950’de, önce Dogmatik İlimler Kürsüsünün başındadır. Daha sonra Hadis, Tefsir Kürsülerini kurar ve uzun yıllar burada görev yapar; ilmî birikimi, takvası, fedakârlığı, sabrı, sebatı ile herkes tarafından hayırla yâd edilir. Fakültede yıllarca ‘sözleşmeli personel’ statüsünde çalışan hoca, İslâmî ilimlerin gelişmesinden rahatsız olan üniversite yönetimince sözleşmesi sözleşme hükümlerine aykırı şekilde feshedilerek susturulmak istenir. Danıştay’a iki kez dava açan Tayyib Hoca davayı kazandığı halde bir türlü Fakülteye dönemez. Hiç evlenmemiş olan Tayyib Hoca duyarlı Müslümanların yardımlarıyla hayatını idame ettirmeye çalışır. (Bu konuları anlatırken Hatiboğlu hocamız duygulanıyor, gözleri yaşararak ‘bunlar içimi sızlatıyor’ diyor.) Bir ara Erzurum İlahiyat’ta dersler verir. 1977 Şubat tatilinde Erzurum’dan dönerken, kar yağışı sebebiyle uçak kalkmayınca aceleci tabiatı sebebiyle hemen otobüse biner, yollarda üşütür ve yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak Ankara’da vefat eder. Kardeşleri çıkıp gelirler Bosna’dan. Tayyib Okiç Hoca, vefatından önce “borçlarımı ödeyin” diye vasiyet etmiştir. Ancak, merhumun kitablarından başka hiçbir mal varlığı yoktur. Kitablarına İlahiyat Fakültesi talip olur; ama kardeşleri, ‘hocaya bu muameleyi yapan bir fakülteye kitablarını vermeyiz’ derler, haklı olarak. Hatiboğlu hocamızın gayretiyle kitabların listeleri çıkarılır ve en yüksek ücreti veren İzmir Yüksek İslam Enstitüsüne verilir.
Prof.Hatiboğlu, merhum Tayyib Okiç’in hâlen kendisinde bulunan bir sandık dolusu belge ve evrakından anlaşıldığı üzere, merhum 1945’te Türkiye’ye ilk geldiğinde tercümanlık yaparak geçimini sağlamış, boş zamanlarında ise Başbakanlık Arşivinde çalışmalar yaparak Balkanlarda İslâmiyet üzerine vesikalar toplamış. Bu vesikaların çok önemli olduğunu söyleyen Hatiboğlu, bunlar üzerinde çalışmaya devam ettiğini söylüyor. Hiç evlenmeyen ve her işini kendisi görmek zorunda kalan Tayyib Hoca, sadece mukavelesinin fesholunmaması için bir tek kitab yazmıştır, o da Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tedkikler.
Prof.Dr.Annemarie Şimmel ise Dinler Tarihi hocasıdır. 17 lisan bildiği söylenen Schimmel Hanım son derece mütevazı bir kişidir. Bir gün, öğrencileri ile birlikte Hâfız Sabri Özdil’in Fakültedeki kırâat derslerini takip eder; Hatiboğlu: ‘hocam siz de mi?’ deyince, ‘hançeremi düzeltmek için dinliyorum’ der. Hatiboğlu hocamız, ilmi birikimine hayran olduğu Schimmel’e dair bir hatırasını şöyle anlatıyor: “Prof.Suut Kemal Yetkin’den sonra Sanat Tarihi dersimize Schimmel Hanım gelmişti. Yanılmıyorsam 1957 senesiydi. İstanbul’daki sanat eserlerini gezdik birlikte. Edebiyat hocamız Rıfkı Melül Meriç de var gezide. Süleymaniye Camiine girdiğimizde, Rıfkı Melül hocamız bana emretti: ‘geç mihraba, Kur’ân oku’. Hoca emredince, mihraba geçip yarım saat kadar Kur’ân okudum. Süleymaniye’nin akustiği malum. Onlar kubbenin altında beni dinliyorlar. Aralarında bulunan merhum Profesör Hikmet Tanyu, sonradan bana anlatıyor: Sen Kur’ân okurken Rıfkı Hoca geçtiğin makamları söylüyordu; Hicaz, Rast, Mahur vs. Schimmel Hoca ise, huşû içinde Kur’ân’ı dinliyor ve ağlıyordu.” Kur’ân’ı Almanca’ya tercüme ettiğini de hatırlatarak “gizli Müslümandı” diyenler olduğunu söylüyorum. Hatiboğlu Hoca, “İslâm aleyhine hiçbir sözü yoktu” diye tasdik ediyor ve ona minnet ve hayranlığını ifade ediyor. “Tayyib Okiç hocam beni kendisine asistan almak istediğinde, Fakültede tek boş kadro Prof.Schimmel’in Dinler Tarihi’nde vardı. Allah taksiratını affetsin, o kendi kadrosunu bana vererek asistan olmamı sağladı. Bunu hiç unutamam.”
M.Tavit et-Tanci Hoca’nın büyük bir alim olduğunu, bilhassa edisyon kritik dediğimiz tenkidli basımda üstad olduğunu vurguluyor hocamız. Türkçe’yi pek iyi bilmeyen Tanci Hoca hep Arabça konuşurmuş. Hoca iki daire tutar, birine kitablarını koyar, diğerinde ise kendi otururmuş. “Maalesef” diyor hocamız, “1974’te ben yurt dışında iken vefat haberini gazeteden öğrendim. Kendisi bir ara memleketi Fas’a gittiyse de geri dönüp gelmişti. Yurt dışına gitmeden önce, İstanbul’da tesadüfen Beyazıt’ta karşılaşmıştık. Beni kaldığı yere götürdü. Beyazıt Köprülü Kütüphanesinin arka sokağındaki bir handa kiraladığı karanlık, izbe, küçük bir odada kalıyordu. Son olarak İbnü’l-Emin’in Fihrist’i ve İbn Haldun’un Mukaddimesi üzerinde çalıyordu ama tamamlayamadı. Türkçesi iyi olmadığı için Türkçe kitab yayınlamadı ama mesela Fas’ta basılan Tertibü’l-Medarik’in ilk cild tahkîki onundur.
Hatiboğlu Eserlerinin Basımını Neden Tehir Ediyor?
Söz dönüp dolaşıp Hatiboğlu hocamızın bunca ilmi çalışmasını neden kitablaştırmadığına, bir başka ifade ile kitablarının neden bu kadar az olduğuna geliyor. Hocamız bunun sebebini şöyle açıklıyor: “Bizim zamanımızdaki kaynaklarımız sınırlıydı ve bize yetiyordu; ama sonra her sene yeni kitablar, kaynak eserler çıkmaya başladı. Eğer hâlâ okuyup da kendinizi yanlışlardan uzaklaştıracak kitabları okuma imkanınız varsa, yani daha mükemmeli yakalama şansınız varsa, ben bu şansı kullanmadan eser yayınlanması gerektiğine kani değilim. Eseriniz daha az hatalı, daha eksiksiz olmalı. Bu yüzden doktora ve doçentlik tezlerim, sonradan yaptığım ilavelerle iki-üç misline çıkmıştır. Ben bunları tamamlayıp da yayınlayamazsam, siz yayınlarsınız diye vasiyet ediyorum arkadaşlarıma.” Hocamız, ilmî hassasiyetinin bir gereği olarak, çalışma yaptığı konuda çıkan tüm eserleri okuması gerektiğini söylüyor ve ekliyor: “Kendi mütevazı kütüphanemde okumadığım o kadar çok eser var ki... ‘Peki hocam, bunları okumaya ömür yeter mi’ diyeceksiniz; o zaman da, ‘Madem ömür yetmiyor, o zaman yazmak zorunda mısın be adam!’ diyorum. Ben bir makaleyi bile birkaç ayda yazarım.” Hocamız, bu hassasiyeti sebebiyle kitablarını bastırmamış. “Hilafetin Kureyşliliği” tezinin yayınlanması ise profesör olması için zaruri olduğundan bilmecburiye basılmış.
Bu bağlamda Hatiboğlu Hoca, Müslümanlarda tedkik ve tenkid kültürünün yerleşmesi gerektiğini, sadece İslâm dünyasında yazılan kitabların değil Batı dünyasında İslâm hakkında yazılan kitabların da tedkik edilmesinin zaruri olduğunu söylüyor. “Bugün karşımızda bizi bizden daha iyi tanıyan bir dünya -Batı dünyası ve Uzak Şark dünyası- var” diyor ve örnekler veriyor: “İslâm Ansiklopedisi’ni ilk kez müsteşrikler yazdılar. Biz Türkçe’ye çevirdik, Mısır Arabça’ya çevirdi. 300 yıldır bizi araştıran Batı’da bizden daha alim adamlar var, maalesef. Mesela Henry Laoust; Hanbelîliği ondan daha iyi bilen bir adam yoktur. Rahmetli Tayyib Okiç’in doktora arkadaşıdır. 25 yıl Şam’da kalmıştır. Ben Paris’te tanıdım kendisini. Her sene bir konu işler, yıl sonunda o kitab olarak çıkar. Ben orada iken, Gazali’nin Politikası üzerine dersler verdi; ertesi sene La Politique de Gazali kitabı çıktı. Hamidullah Hoca da gelir, onun derslerini dinlerdi; merhumun derslerini dinlediği tek adam oydu.”
Söz Hamidullah Hoca’ya gelince, hocamızın kendisiyle yakın dostluk kurduğunu, ondan çok istifade ettiğini ve kendisiyle mektublaştıklarını bildiğimden, biraz da Hamidullah Hoca’yı anlatmasını istirham ediyorum Hatiboğlu hocamızdan.
Ve Muhammed Hamidullah Hoca
Muhammed Hamidullah, merhum Tayyib Okiç’in yakın dostu imiş ve birbirleri ile sürekli haberleşirlermiş. Hatiboğlu Hoca kendisiyle ilk kez 1964’te Serahsi’nin 800.ölüm yıldönümü münasebetiyle yapılan bir toplantıya katılmak üzere Ankara’ya geldiğinde Tayyib Hoca’nın evinde tanışmış. “Beni ‘küçük kardeşi’ olarak kabul eden Hamidullah hocayla ilişkimiz hiç kesilmedi” diyor hocamız ve ekliyor: “Kendisine ilk hizmetim, Serahsi’nin Siyer-i Kebir Şerhi vesilesiyle oldu. Bütün dünyada devletler hukuku konusundan yazılmış ilk eser olan İmam Muhammed’in Siyer-i Kebir’ini Serahsi 5 cilt halinde şerh etmiştir ve ilginçtir, bu kitabın Arabça baskısı tamamlanmadan Türkçe tercümesi çıkmıştır, iki cilt halinde. Tercüme eden de Mehmed Münib Ayıntabî’dir. O sıralar İslâm şaheserlerini asılları ve Fransızca çevirilerini bir arada yayınlayan UNESCO bu kitabın Fransızca’ya çevirisini Hamidullah hocaya teklif etmiş. Hoca bunu hazırlamış, ama bir türlü yayınlanamamış. Yıl 1974, Sünnet kongresi sebebiyle Cezair’e gidiyoruz, eski Diyanet reisi Tayyar Bey’le birlikte. Hamidullah Hoca da oraya gelmişti. Fırsatı yakalamışken, Tayyar Bey’e Hoca’nın hazırladığı bu şaheseri Diyanet olarak basmalarının büyük bir hizmet olacağını söyledim. ‘O zaman teklif edelim’ dedi ve birlikte Hoca’ya bu teklifi götürdük. Hoca ‘hay hay’ dedi. Ben hemen Hoca’yla birlikte Paris’e gittim; tercemeleri almak için. Hoca’nın evine gittim; bir de baktım ki tam üç bin varak. Gittim büyük bir bavul aldım ve doldurup getirdim. O çantayı hala saklarım evde. Neyse, uzun uğraşmalardan sonra Diyanet onu 4 cild halinde bastı... Tabi, bu sefer satılması ile ilgili sıkıntılar yaşadılar, hatta bana tarizlerde bulundular ama o kitabın kıymetini sonradan anladılar. Üstelik Hamidullah merhum, bu kitabı satmak isteyen Parisli kitabçıların adreslerini verdiği halde yeterince değerlendirilemedi. Kaldı ki, ne Hamidullah ne de bu fakir bu yorucu çalışmadan beş kuruş almış değiliz... Her neyse, sonradan yabancı dilden kitablar alırken takas yoluyla bu kitabı değerlendirmişler...”
Hatiboğlu hocamızın aktardığına göre; Hamidullah Hoca Paris’te son derece mütevazı bir evde yaşar, sürekli İslamî ilimlerle ve tebliğle meşgul olurmuş. Tebliğleri o kadar etkili imiş ki, her hafta en az dokuz kişi onun evine gelerek İslam’a girermiş. Nice rahipler, rahibeler hidayete ermiş onun tebliğleriyle. Birçok kilisenin Müslümanlar tarafından satın alınıp cami yapılmasına vesile olmuş.
Hocamız Salih Tuğ’dan dinlediği bir bilgiyi de paylaşıyor bizimle: Hamidullah Hoca hiç İngiltere’ye gitmemiş. Meğer sebebi şuymuş: Kendisi Haydarabatlıdır. İngilizler Hindistan’ı işgal edip de Müslüman bir devlet olan Haydarabat Nizamlığına son verince, Hamidullah Hoca Paris’te HaydarabatSürgün Hükümeti’ni kurmuş. İngiltere ile Hindistan arasında da ‘suçluları iade anlaşması’ olduğundan hocamız İngiltere’ye gidemiyormuş. Böylece Hamidullah hocanın sadece ilim değil bir aksiyon adamı olduğunu ve bu yönüyle de bizlere örnek olduğunu öğreniyoruz.
Hatiboğlu hoca, Hamidullah merhumla ilgili bir-iki hatırasını da aktarıyor: “Hoca beni çok severdi. Çok kibar bir insandı. Çok az yemek yerdi. Bir tarihte, Erzurum’a gitmek üzere Ankara’ya geldiğinde hava meydanında kendisini karşılamış ve evimize getirmiştim; hanım da bir şeyler hazırlamış, bir tepsi ile getirip önüne koydu. Daha sonra geldiğimde baktım ki hoca tepside ne varsa yemiş. Meğer o az yiyen hocamız, hanımın ‘yaptığım yemekleri hoca beğenmedi’ diye düşünmemesi için ne varsa silip süpürmüş. Kibarlığa bakın; kendine zulmetme pahasına bunu yapıyor... Bir de çok mütevazı gerçek bir ilim adamı idi. Birinde Paris’te kitabçıları dolaşırken ilginç bir kitab görüp almıştım; Charles Mils isimli bir İngiliz’in Muhammedîliğin Tarihi isimli eserinin Fransızca çevirisi; 1825 basımı. Hiç tanımadığım bu eseri bu sahanın otoritesi olan hocamıza sorayım dedim. Götürdüm verdim; baktı ve dedi ki, ‘ben bu kitabı ilk defa görüyorum’. Bunu dünya çapında bir allame söylüyor. Bu kadar mütevazı ve gerçekçi. Aynı kitabı Fuat Sezgin hocamıza bizim evi teşriflerinde göstermiştim, o da tanımıyordu. Demek ki Batı dünyasında, bizim allamelerimizin bile henüz bilmedikleri kitablar yayınlanmış. Mesela, bizde daha Buhari tercüme edilmemişken 1905’te Fransızlar bunu kendi dillerine çevirmişler. Hamidullah Hoca bu çeviriyi baştan sona okuyup bir cildlik tenkid yazmıştır.
Nezaket Timsali Örnek Bir Bilim Adamı: Prof.Dr. Mehmed Said Hatiboğlu
Hayatını İslâm’ın doğru anlaşılıp yaşanmasına adayan, ömründe hiçbir idari göreve talib olmayan Hatiboğlu hocamız, sadece kitaba ve okumaya düşkünlüğü, tenkidçi yaklaşımı, daha mükemmeli ve daha az eksik olanı araması gibi ilim adamı özelliklerinin yanında kibarlığı, inceliği, nezaketi ve sevecenliği gibi şahsiyet özellikleriyle de örnek alınması gereken bir insan. Onunla konuşulacak o kadar çok şey var ki... İkiz kardeşi Ahmed Hatiboğlu ile birlikte annelerinden kalma ud’u kırk yıl sonra tavan arasından çıkarıp kendi kendilerine öğrenmeye başlamaları... Yine hocamızın gençlik yıllarında kendi kendine hat sanatına merak sarıp Burdur eski Yeni Camiinin içindeki Arabça levhaları şablon çıkarıp Nûr Camiine tatbîki... 1985’te Ankara İlahiyat Fakültesine kendisine sorulmadan dekan yapılması sözkonusu iken, daha önce Üniversitenin görevlendirmesi ile İran’a yaptığı araştırma gezisi sebebiyle dekanlıktan olması... Umarız, hatırâtını da daha eksiksiz olsun diye yazıp yayınlamaktan imtina etmez. Ülkemizin en değerli ilmî dergilerinden İslâmiyât’ın editörlüğünü de yapmakta olan Hocamıza hayırlı ömürler diliyor, o hassas ve derinlikli çalışmalarının bir an önce kitab olarak biz okuyuculara ulaşmasını temenni
“Şâri’i
Kerim’in şahadetine göre, insanı halden düşürecek derecede büyük meşakkati olan
oruç, ibadet değil aksine günahtır. Oruca
büyük güçlükle dayananların bir yoksulu doyuracak kadar fidye vermeleri gerekir.
Yani, orucu takatle, yalnız güçlükle ve zahmetle yerine getirebilenlere oruç
farz değil, bilakis orucun yerine fidye vermek farz olur. Buradaki ‘yutikûne’
cümlesinin manası güçlükle, zahmetle ve meşakkatle eda edebilenler demektir.” Musa
Carullah Bigiyev; Uzun Günlerde oruç, s.136)
Orucun farziyeti ile ilgili ayetler
şöyledir: “Ey iman edenler! Oruç sizden
önce gelip geçmiş ümmetlere sayılı günlerde olmak üzere farz kılındığı gibi
size de farz kılındı.Umulur ki korunursunuz. Sizden her kim hasta yahut yolcu olursa
(tutamadığı günler kadar) diğer günlerde kaza eder. (İhtiyarlık veya şifa umudu
kalmamış hastalık gibi devamlı mazereti olup da) oruç tutmaya güçleri
yetmeyenlere bir fakir doyumu kadar fidye gerekir. Bununla beraber kim gönüllü
olarak hayır yaparsa, bu kendisi için daha iyidir. Eğer bilirseniz oruç
tutmanız sizin için daha hayırlıdır. Ramazan ayı, insanlara yol gösterici,
doğrunun ve doğruyu eğriden ayırmanın açık delilleri olarak Kur'an'ın
indirildiği aydır. Öyle ise sizden ramazan ayını idrak edenler onda oruç
tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa (tutamadığı günler sayısınca)
başka günlerde kaza etsin. Allah sizin için kolaylık ister, zorluk istemez.
Bütün bunlar, sayıyı tamamlamanız ve size doğru yolu göstermesine karşılık,
Allah'ı tazim etmeniz, şükretmeniz içindir... Sabahın beyaz ipliği, siyah
ipliğinden ayırt edilinceye kadar yiyin, için, sonra akşama kadar orucu
tamamlayın...” (Bakara 183-187)
Görüldüğü gibi, “Ey iman edenler!
Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz
kılındı.” ayetlerinde orucun ayı ve günlerinin sayısı tayin edilmemiş. Bütün
insanlara farz kılındığının altı özellikle çizilmiş. Daha sonraki ayetlerde
ruhsatlara geçilmiş. İnsanların iradelerini terbiye ve ahlaklarını arındırma maslahatı
öne çıkarılmış.
Sonraki ayetlerde, en etkili biçimde
birlik olunması gerektiği vurgulanmış ve bu vesilesiyle gerçek bir İslâm anlayışının tesis edilmesi istenmiş,
ayrıca orucun hem ayı hem de günleri belirlenmiştir: “Ramazan ayı, insanlara
yol gösterici, doğrunun ve doğruyu eğriden ayırmanın açık delilleri olarak
Kur'an'ın indirildiği aydır. Öyle ise sizden ramazan ayını idrak edenler onda
oruç tutsun.”
Oruç hakkındaki bilgi iki ayrı hitapla bizlere ulaşmıştır. Hitabın birinde
orucun ayı bellidir, Ramazan’ın sayı ile belirlenebildiği yerlerde
geçerlidir, diğerinde ise
belli değildir. “ Ey iman edenler, sizden öncekilere farz kılındığı gibi günahlardan
korunmanız için sizin üzerinize de sayılı günlerde oruç farz kılındı…” demek,
Ramazan’ın sayı ile belirlenemediği yerlerde bu ayet müstakil olarak,
Ramazan’ın sayı ile belirlenebildiği yerlerde ise diğer ayetle birlikte hükmünü
icra eder. Kur’an’ın mucize olması böyle olur. Kur’an yeryüzünde bulunan
yerleri ve her zaman bulunabilecek durumları kapsar. Bakara suresi 185’de şöyle
buyrulur.” Ramazan ayı, insanlara yol gösterici, doğrunun ve doğruyu eğriden
ayırmanın açık delilleri olarak Kur’an’ın indiği aydır. Öyle ise sizden Ramazan
ayını idrak edenler onda oruç tutsun…” İdrak kavramının altını çizmek gerekir.
Gün 24 saattir. 12 saati gündüz 12 saati gecedir. Normal olan budur.
Tefsirciler, “Birinci hitapta Allah
mücmel (kapalı) bir ifade kullanmış ikinci hitapta da bu ifadeyi detaylandırmıştır
”derler ve “Bu şekilde bir ifadenin kullanılması Kur’an’ın mucize olmasındandır.”
Açıklamasını yaparlar. Bütün zamanları, mekânları, insanları, durumları ilmiyle
kuşatan Allah’ın kitabı hakkında böyle bir ifade yeterli olmaz. O halde basit
yorumları seslendirmektense sükût etmek daha iyidir. Ya Allah’ın hikmetine ve
kuşatmasına uygun bir yorum ya da edep dairesinde sükût gibi iki şeyden biri
yapılmalıdır. Nitekim Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Allah konuştuğunda
hayır söyleyip mükâfat kazanan ya da sükût edip selamette kalan kişiye merhamet
etmiştir.” (Buhari, Edeb 31,85)
Kur’an’ı Kerim’de orucun ayını tayin
eden ve tayin etmeyen iki farklı ayet inmesinin iki hikmeti vardır. Birincisi müstakil
maslahatı dikkate alma hikmetidir. Diğeri ise, Ramazan orucunu eda etmenin
imkânsız olduğu durumlarda orucun hükümlerini açıklayıp yeryüzünün her tarafını
ve mevsimlerin bütün ihtimallerini hitabın genel ifadesine katma hikmetidir.
Bunu gerekli kılan mazeretler, mesela; gündüzleri haftalar ve aylar kadar uzun
ve de geceleri aydınlık olan yerlerde, bölgenin özelliği dolayısıyla veya
tahammül edilemeyecek kadar soğuk ya da sıcak olan zamanlarda zamanın özelliği
sebebiyle Ramazan orucu eda edilemez ise, o takdirde “sayılı günler”
hitabı muhkem nas olmak üzere hükmünü icra eder. Bu durumda orucun zamanı ve
süresi takdir edilir.
Bu yorum tefsircilerin yorumlarından
daha iyi olsa gerektir. Yeryüzünde, gündüzleri haftalar ve aylar kadar uzun,
geceleri ise aydınlık olan yerler veya tahammül edilemeyecek kadar soğuk ve
sıcak zamanlar elbette vardır. Tefsircilerin açıklamalarına göre Allah’ın bu
gibi yerleri ve böyle zamanları tamamen görmezlikten gelmiş olması gerekir; bu
durumda Allah yaratıklarına karşı eşit mesafede durmamış olur. Veya oradaki insanlara kaldıramayacakları
ağır bir yük yüklemiş olur; bu durumda Allah zalim olur. Veya yarattığı o
bölgenin özelliğini unutmuş olur ki; Allah noksan sıfatlardan münezzehtir. Veya
o bölgelerde oruç için gerekli şartlar oluşmadığı için orucun farz olmaması
gerekir ki; bu durumda da Kur’an’ın kapsayıcılığı kalkar. Oysa Kur’an kapsayıcılığı
olan bir kitaptır.
Fakat bizim yorumumuza göre bu gibi
yerler böyle zamanlar birinci hitabın açık ifadesi altına girer. O bölgelerde
yaşayan insanlar orucun zamanını ve süresini kendileri belirleyeceklerdir. O
zaman Allah bu gibi yerleri görmezden gelmiş ve oralarda yaşayan/ yaşayabilecek
insanları ihmal etmemiş olur.
Tefsircilerin
görüşlerine katılacak olursak, Kur’an’ı Kerim’in “Şafağın beyaz ipliği siyah iplikten sizce
ayırt edilinceye kadar yiyiniz, içiniz sonra da orucu geceye kadar tamamlayınız”
ayetinde İslâm şeriatı için gerekli olan genellik, kapsayıcılık düşünülemez. Zira
yaz günlerine tesadüf eden Ramazan’da geceleri aydınlık yahut gündüzleri,
haftalar ve aylar kadar uzun yörelerde bu ayet-i kerime tamamıyla hükümsüz
kalır: Çünkü böyle yerlerde “beyaz iplik, siyah iplik” “fecir ve -gece” gibi şeyler bulunmamaktadır. Buna
ilâveten her Ramazan ayı yeryüzünün bazı yerlerine göre devamlı aydınlık, bazı
yerlerin de ise devamlı olarak karanlık olur.
Bu durumda İslâmiyet’in
büyük rükünlerinden biri olan orucun farziyeti
yeryüzünün çoğu bölgelerinde kalkar.
Tamamen hükümsüz olur. Dolayısıyla, ilmiyle bütün yerleri, bütün zamanları,
bütün insanları ve halleri ihâta eden/kuşatan Allah’ın indirdiği Kitap kusurlu olur.
Oysa Kur’ân-ı Kerim'de kusur bulunmaz.
Allah
gündüzünde ve gecesinde muntazamlık bulunmayan yerlerdeki insanlara orucu farz
kılar mı? Yolculuktaki ufak tefek sıkıntılardan dolayı orucun kazaya
bırakılmasını tavsiye eden Allah, işindeki sıkıntılardan dolayı fidye
verilmesini tavsiye eden Allah, gündüzleri uzun olan yerlerde yaşayan insanlara
Ramazan orucunu farz kılar mı? Kolaylık ilkesi üzerine kurulmuş olan İslamiyet’in
şanına bu ayrımcılık yakışır mı?
“Kur'ân-ı Kerîm'de
oruç tutulması emredilen gün, normal namaz vakitlerinin olduğu bölgelere mahsustur.
Yüce Allah, normal bölgelere göre hükmünü bildirmiş, normal şartların dışında
kalan konuları, Müslümanların içtihatlarına bırakmıştır.”
Böyle uzun yerlerde
ve özellikle kutup bölgelerinde oruç, ya Kur'ân'ın indiği kent olan Mekke
saatine veya o bölgeye en yakın olan normal vakitlerin cereyan ettiği ülkeye
kıyasen tutulur. Kutup bölgelerinde namazlar da belirlenecek saatlerde kılınır.”(Süleyman
Ateş Yeni İslam ilmihali/ Reşid Rıza-Menar Tefsir)
Molla Hüsrev /Şeyh-ül İslâm (15.asırda yaşamış)
„Vakitleri normal
teşekkül etmeyen yerlerde oruca saat ile başlanır ve saat ile bozulur. Gündüzü
böyle uzun olmayan, vakitleri normal teşekkül eden, şehirdeki Müslümanların
zamanına uyularak oruç tutulur.“ (Dürer-ül-Hükkâm fî Şerh-i Gurer-il-Ahkâm )
Muhammed Hamidullah
(45) derece ile (90)
derece arasındaki bölgelerde güneşe değil, saate göre hareket edilir. Namaz
için böyle olduğu gibi, oruç vs. için de böyledir.“
Peygamberimizden
şöyle bir hadis gelir: "Deccal’ın
bir günü sizin bir seneniz kadar uzun olacaktır.
Sonraki günleri de
beri geldikçe kısalacaktır.“
- Ya Resûlâllah, bir
günü bizim bir senemiz kadar uzun olacağını bildirdiğiniz o günde namazlar
nasıl kılınacaktır? Şöyle cevap vermiştir:
- Takdir olunarak! Yani uzun günün saatleri takdir edilerek. Hesaplanarak.
Nasıl takdir edilip,
nasıl hesaplanacak?
-En yakın normal vakitli ülkenin takvimi ve saatiyle takdir olunup, hesap
edilerek.“ (Müslim, Kitabu’l-Fiten ve Eşrâtu’s-Sâat, 20)
T.C. Diyanet İşleri başkanlığı
“Normal vakitlerin oluşmadığı dönemlerde namaz ve oruç vakitleri hususunda
takdir yöntemine başvurulması kaçınılmazdır. Bazı hadislerde de ifade edildiği
gibi vakitlerin oluşmadığı yerlerde "takdir yöntemi" ile ibadet
edilmesinde dinen bir sakınca yoktur.“ “(Tarih: 10-11/06/2009 Din İşleri Yüksek
Kurulu Kararı.)
Abdülaziz Bayındır
''Kutuplarda gecelerin karanlık olmayabileceğini gösteren ya da beyaz gecelerin
olabileceğini gösteren ayetler var. Mevcut namaz vakitleri anlayışında insanların
dinlenmesine imkân verilmiyor. Çalışmalarımız devam ediyor, ancak 1 Ağustos'ta
Tromso'da uygulanması gereken oruç vakti imsak için 05.32, iftar için 19.19.
Böylece oruç tutulması gereken zaman yaklaşık 14 saat oluyor. Gece de dinlenmek
için 10 saat kalıyor.'' „ (Süleymaniye Vakfı)
Rusya Müftüler Konseyi Başkanı Ruşan Abbyasov
Gündüz vakti ortalaması olan
12 saatin çok üzerinde, yaklaşık 19 ve üzeri saat gündüz vaktinin yaşandığı
bölgelerde oruç, Mekke saat dilimi ve
iftar vakti esas alınarak tutabilir“ (www.topragizbiz.com,
http://ramazan.haber7.com/)
Hayrettin Karaman
Güneşin aylarca
doğmadığı veya batmadığı yerlerde yaşayan müminlerin de dinî eğitime ve sevaba
ihtiyaçları vardır. Bu sebeple ibadetlerini de –tıpkı genel olarak hayatları
gibi– aya ve güneşe göre değil, farazî ve itibarî (sanal) olarak ayarladıkları
günlerine göre yapacaklardır.
Bu şartlarda yaşayan müminlerin uygulayacakları vakit cetveli bakımından
âlimlerce iki yol gösterilmiştir: 1. Mekke takvimini uygulamak. 2. Kendilerine
en yakın normal bölgenin takvimini uygulamak.
Kıyamet yaklaştığında ve Deccâl çıktığında günün çok uzun olacağını bildirmesi
üzerine Hz. Peygamber'e, bu “bir yıl kadar uzun günde” namazları nasıl
kılacaklarını soran sahâbîler, “Daha önceki normal günlere göre kılarsınız”
cevabını almışlardı. Bu hadis de yukarıdaki çözüme ışık tutmaktadır.“ (Müslim, "Fiten", 110; geniş
bilgi için bk. Hayreddin Karaman, İslâm'ın Işığında Günün Meseleleri).
Şaban Ali
Düzgün
“Kuzey Kutbuna Yakın
Olan Yerlerde Oruç güneş batımının geç saatlere kadar gerçekleşmediği yerlerde
itibari bir güneş batımı tespit edilerek, imsak ve iftar vakti tespiti
yapılabilir. Unutmamak gerekir ki paralel ve meridyenler itibaridir. Öyle bir
şey yoktur ama itibari olarak hesap yapmakta kullanılırlar. Orucun kaç saat
tutulacağı konusunda aynen itibari bir zaman tayini yapılabilir. Güneş batımı,
bir zaman tayinidir, orucu açmanın gerekçesi değildir. Bu tayini ilgili
bölgedeki insanlar yapabilirler. İsterlerse Mekke’ye kıyas yapabilirler,
isterlerse başka bir yere. Bu konuda bütün insanları bağlayan bir fetvaya gerek
de yoktur. Ama ibadetlerde birlik ruhu önemlidir ve fetvânın bu anlamda önemi
vardır. İslâm her coğrafyaya göre ayrı yorumlanır. Ebu Hanife’ye neden kendi
görüşüne göre fetva veriyorsun dediklerinde, şu meşhur sözünü söyler “Bizden
öncekiler adamsa biz de adamız.” (Mocca Dergisi s.24)
Musa Carullah Bigiyev
„Mekke ve Medine’de
en uzun gün 12 saati geçmemektedir. Oysa Ekvator’un kuzeyindeki ülkelerde gün 20
saate kadar uzanmaktadır. Bu ülkelerde yaşayan Müslümanların oruçlarını
Arabistan’a kıyasla ayarlayabilirler.“ Musa Carullah Bigiyev, Uzun Günlerde
Oruç . Doç. Dr. Abdullah Kahraman’ın İz Yayıncılık, İslam klasikleri dizisi:35,
İstanbul, 2009)
İlhami Güler
Bilindiği gibi
Arabistan’da en uzun gün 12 saati geçmemektedir. Oysa ekvatorun kuzeyindeki
ülkelerde gün 20 saate kadar uzanmaktadır. Musa Carullah, Uzun Günlerde
Oruç adlı kitabında bu ülkelerde yaşayan Müslümanların oruçlarını
Arabistan’a kıyasla ayarlayabilecekleri fikrini ileri sürmüştü. Ben de,
günlerin uzun ve en sıcak olduğu yaz aylarına denk gelen Ramazanlarda, tarım,
inşaat, madencilik, endüstri, fırıncılık, lokanta vb. işkollarında, güneş
sıcağının altında veya ateş ısısının karşısında, beden enerjisi ile çalışmak
zorunda olanların Ramazan ayı içinde oruçlarını tutmamaları, bunun yerine
ayette verilen ruhsatlardan ya fidye vermeleri veya başka günlerde oruçlarını
tutabilecekleri kanaatindeyim. Gerekçesine gelince, bu işlerde çalışanlar, terleme
yolu ile yoğun su ve mineral kaybetmektedirler. Bedenden yoğun su kaybı ise
vücutta kanın pıhtılaşmasına, dolaşımın yavaşlamasına sebep olduğu için, kalp
krizi tehlikesi doğurduğu gibi; susuzluk, böbreklerde kalıcı hasarlara
sebebiyet verebilmektedir.
Orucun her otuz yılda
bir yaz aylarına denk gelmesi, bilindiği gibi Arapların kullandıkları “Kameri”
takvimden kaynaklanmaktadır. Bu takvimi Arapların kendileri İslam’dan önce
tercih etmişlerdir. Yoksa Kameri takvim Allah’ın dinî anlamda vaz ettiği bir
şey değildir. Eğer Araplar “Güneş” takvimi kullanıyor olsalardı, Ramazan ayı
bütün yılı dolaşmayacak, hangi mevsimde farz kılındı ise, o mevsimde kalacaktı.
Nitekim kaynaklarda Hz. Muhammed’in (s) sağlığında, orucun farz kılınmasından
sonraki dokuz yıl boyunca Ramazan ayının Bahar mevsimine denk geldiği
bildirilmektedir. Dolayısıyla orucun sıcak mevsimlere denk gelmesi, Allah’ın
insanları böyle anormal bir “meşakkat” durumu ile denediği anlamına gelmez.
Çünkü ayette “Allah, kolaylaştırmayı murad eder, zorlaştırmayı değil”
denmektedir.
Böyle bir ruhsatı
klimalı serin odalarında oturan din bürokratlarının (Diyanet işleri
bürokrat-memurlarının) ve ilahiyatçıların vermesi kolay değildir. Nasreddin
Hoca’nın dediği gibi, damdan düşenin hâlini ancak damdan düşen anlar. İkincisi
de, teologlar, insanların mağduriyet durumlarını düşünmekten ziyade Tanrı’nın
gözüne girmeye çalışırlar. Buna örnek olarak ulemanın, kasten oruç bozan birisi
için ceza olarak 61 günlük “kefaret orucu” icat etmelerini verebiliriz.
Kur’an’da böyle bir ceza hükmü olmadığı halde, bir hadisi gerekçe göstererek,
Hanefiler ve Malikiler Ramazanda kasten yiyip içen ve cinsi münasebette
bulunanın; Şafiler ve Hanbeliler ise sadece cinsi münasebette bulunanın, 61 gün
kefaret orucu tutmasına hükmetmişlerdir. (http://arsiv.taraf.com.tr)
Bayraktar Bayraklı
“Oruç zamanının ve
süresinin tespiti, Güneş yılına göre yapılmalıdır. Bu durumda Uzun günlerde
oruç tutma sıkıntısı kendiliğinden ortadan kalkacaktır.”
Bu çalışmayı Kutlu
Doğum Haftasında Diyanet İşleri başkanlığı yaptı. Artık yılın her mevsiminde
peygamberimizin doğumunu kutlamıyoruz. 1989 dan beri 14-20 Nisan tarihleri arasında kutluyoruz. Bu
konuda da Diyanet işleri Başkanlığı karar alabilir.
Sonuç
Rüştü Kam
1-Kur'an'ı, indiği yerdeki muhatabı nasıl anladıysa önce öyle anlamalıyız.
Sonra da bulunduğumuz bölge şartlarında o yöre insanının ihtiyacına cevap
verebilecek yorumlarımızla İslâm'ı yaşanabilir bir din haline getirmeliyiz.
Bizlerden istenen budur. Din bizim elimizde insanlara sıkıntı verecek bir araç
haline değil, insanların sıkıntılarını giderecek İlahi mesaj haline gelmelidir.
Oruç Medine'de farz kılınmıştır. Peygamberimiz de ömrü boyunca orucunu
Medine’de tutmuştur. Medine gecesi ve gündüzü eşit olan bir zaman ölçüsüne
sahiptir. 12+12=24.
2-Gece ve gündüz kavramını Medine'dekiler tanıma uygun, yaşam standartlarına
uygun olarak tam manasıyla anlamışlardır. Bu şu demektir: Oruç zamanı 12
saattir. Çünkü gün 12 saat gece ve 12 saat gündüzden ibarettir. İmsak vaktini
bir saat geriye çekersek oruç süresi 13 saat olur. Öyleyse oruç ibadetinin
süresi 13 saattir. Dünyanın neresinde olursanız olun ölçü ve süre böyle
olmalıdır. Öyleyse bu sürenin başlangıç ve bitişi de takdir ile tespit edilerek
oruç tutulur.
3- Oruç aç ve susuz kalmaktan ibaret değildir. Oruç bir disiplindir. Belirlenen
o süre içinde nefsin disipline edilmesidir. Helallere ulaşma yasaklanmıştır bu
sürede. Oruç ayetinin sonunda "umulur ki korunursunuz" uyarısı
vardır. Korunulacak olan şeyler bellidir. Yalandan, iftiraya, kalp kırmaya,
cimrilikten, ihtikâra ve israfa kadar ne kadar toplum menfaatine aykırı
davranış varsa onların hepsinden korunulacaktır. İşte oruç tutmak böyle bir
şeydir.
4-Aslında oruç kendi başına ibadet değildir. İnsanlar aç kaldıkları için sevap
almazlar, aç kaldıkları için ceza da almazlar. Oruç, yukarıda zikrettiğim
ibadetlerin ön şartıdır sanki. Sevap ve ceza o ibadetlerin yapılıp
yapılmayışıyla ilgilidir.
5- Müslümanlara bazı coğrafi bölgeler avantaj sağlarken, bazı coğrafi bölgeler
dezavantaj olmamalıdır. Allah her bölgedeki Müslümana eşit mesafede durmalıdır.
En doğrusunu Sahibimiz bilir.
6- Ben böylece görevimi hakkıyla yaptığım kanaatindeyim. Bana ufuklarını
açtığım, ibadetlerini huzurla yapmalarına yardımcı olduğum için dua edenler
var. Onlara teşekkür ederim. Bana kızanlara, hoş olmayan sözler söyleyenlere de
hoşgörü ile yaklaşır, onlar için Mevla’ma
duacı olurum. Allah’ım bilmiyorlar, bilselerdi böyle yapmazlardı, sen onlara
hidayet nasip eyle, ekletmeleri için onlara yardım et derim.
Karahisar
kalesi yıkılır gelir/ Kâkülü boynuna dökülür gelir/ Ben bir koyun olayım sen de
bir kuzu/ Meleye meleye getirem yazı / Kapıma bağladım da kınalı koçu / Harmanı
kaldırdım kız senin için/ Yayladan gel allı gelin yayladan/ Kesme ümidini kadir
Mevlâ’dan / Ver elini karlı dağlar aşalım bayramlaşalım.
Sevgili
Kaptan Sezgin, sürdü CD’yi CD çalarına. Çok güzel bir türkü. Hikâyesi şöyle:
Sevdalarını kimseden habersizce yaşayan Suna ve Yunus evlilk hayalleri
kurarken, araya Alemdar Ağa girer ve Sunayı oğlu Hasan Ali’yle evlendirir. Düğün
gecesi de Alemdar Ağa’nın düşmanları damadı öldürür. Ama Suna başlık parası ödenilerek
alındığı için ailesine geri verilmez. Damadın kardeşi Mahmut’la sözlendirilir.
Suna’nın
sevgilisi Yunus bu sefer işin peşini bırakmaz. Madem Hasan öldürülmüştür,
öyleyse Suna’ya kavuşma zamanı gelmiştir. Sunay’ı kaçıracaktır. Alemdarın evine
baskın verir. Alemdar’ın adamları onu da öldürürler. Suna Yunus’un öldürüldüğünü
duyunca deliye döner. Aklını yitirmiştir. Hapsedilir. Ve böylece Suna, ömrünün
sonuna kadar Yunus’a kavuşacağı günün hayaliyle o daracık odada yaşamaya devam
eder gider. Acıklı son.
Kale MÖ 1350 yıllarında Hitit
imparatoru II. Murşil
tarafından yaptırılmıştır. 226 metre yükseklikte dağın zirvesindedir. Roma ve
Bizans dönemlerinde Akroenos adıyla anılan kale, Selçuklular'dan itibaren, Karahisar adı ile anılmaya başlanmıştır. Tarihi
dokusu korunamamış olsa da hala ayaktadır.
Sultan II. Selim zamanında kale onarılmış ve en iyi afyonun
bu çevrede yetişmesinden ötürü de kaleye Afyonkarahisar denilmiştir. Dik bir
tepe üzerindeki kaleye, kayaların üstüne oyulmuş merdivenlerle çıkılmaktadır. Kale
iki bölümden oluşur. Kız Kalesi ve Mahzenler bölümü. Kız Kulesi denilen yer, kalenin iç bölümüdür,
muhafızlara ayrılmıştır, cami, saray ve su sarnıçları bu bölümdedir. Mahzenler bölümü ise; Sultan Alaeddin
Keykubat’ın yaptırdığı, erzak ambarları, cephanelikler ve değerli eşyaların
saklandığı bölüm dür. Rehber Emin’in anlattığına göre; burası askerî amaçlı
olduğundan halkın oturacağı yerler bulunmaz. Karahisar Kalesi, tarihi boyunca,
evlenmek isteyen kızların kısmet diledikleri kale olarak da anılırmış. Kızlar,
“Bahtım bahtım, altın tahtım, evlenecek vaktım” diye şarkılar söyleyerek dilek
ağaçlarına çaputlar bağlarlarmış. Anlatılanlara göre, bir hafta sonra kızlara
hayırlı birer nasip çıkarmış. Aynı gelenek bugün de devam etmektedir. Dilekler
kabul oluyormudur, olunmuyormudur, o
belli değil.
Afyon’a gelip de kaleye çıkmamak olmaz dedik ve vurduk
kendimizi kayalara. Beyhan 9 dakikada
çıkmış yukardan el sallıyor. Dilruba 12 dakikada. Ben ve Ramazan 15 dakikada
çıktık. Benden sonra gelenler de var Yunus ve Sebahattin. Ayhan 30 dakikada
çıkmış. Fatma kızımız en son çıkan kişi. Ama bizi korkuttu. Nefes nefese geldi
kale kapısına ve istifra ediyor. Oraya doktor getirmek veya Fatma’yı doktora
götürmek mümkün. Mümkün olmasına mümkün de,
Fatma kızımız o zamana kadar hayatta kalabilir mi o bilinmez. Neyseki
korkulan olmadı. Rahat bir nefes aldık. Biraz dinlendikten sonra Fatma kendine
geldi.
Kaleden Afyonkarahisar’ı seyretmek ne güzel. Orduların
Allah allah nidalarıyla Akdeniz’e doğru yol aldıklarını görüyor gibiyiz. Balkanlardan,
Yemen’den, Çanakkale’den sonra Akdeniz’e doğru düşman kovalamak onları mecalsiz
bırakmış, son bir gayretle hücum emrine uydukları her hallerinden belli. Bir
deri bir kemik kalmışlar. Gözlerinin önünde çoluk çocuk demeden kardeşlerinin
kıyıma uğramaları, bacılarının kirletilmeleri onlara açlıklarını ve
susuzluklarını unutturmuş. Ya istiklal ya ölüm „Ordular ilk hedefiniz Akdeniz!...“
Kalede çay keyfi
Sonradan öğrendiğimize göre, askerden izinli gelmiş bir
genç var kardeşiyle birlikte kale kapısının hemen önünde. Çay demlemişler. Düşman
askerlerini kovalarken soluklanmak da gerek dedik ve çay molası verdik orada. Çayın
tadı bir başkaydı. Düşman askerlerinin mehmetçiğimizin önünden nasıl kaçtığını 226
metre yükseklikten seyrederken içilen, o çaydan bahsediyorum.
Defalarca el değiştiren Karahisar Kalesi, her defasında
yeni bir efsane, yeni bir destana ev sahipliği yapmış. Battal Gazi'den Hazreti
Ali'ye, Bamsı Beyrek’ten Çavuşbaşı'na
ve Horoz Dede'ye kadar pek çok efsane anlatılıyor kale için.
Ve inişe geçtik
Çıkış kolaydı kaleye. Kaleden iniş daha zor. Erol ve Emin
biz gelinceye kadar Ulu Camii’nin hocasını ve müezzinini bulmuşlar. Hoca ile
muezzin, Caminin açılması konusunda anlaşmazlığa düşmüşler; müezzin dermiş ki,
“Hoca açacaktı, hoca da dermiş ki müezzin açacaktı.” Erol son noktayı koymuş,
siz tartışa durum bakalım, ben sizi “Müftüye şikayet edeyim de görün gününüzü.”
Bakmışlar pabuç pahalı koşa koşa gelmişler ikisi de caminin önüne.
Eminin düdüğünü acı acı çalmaya başladı. Biz, caminin
içini göremeden gidiyoruz herhalde diye düşündük. Oysa camiyi açmak ve bize rehberlik yapmak
için hoca gelmiş, bizi bekliyorlarmış. Telefon trafiği işe yaramış.
Hanımlar kafede. Ahmet Yumuşak’ın başkanlığında kafeye sermişler
postu. Çay içmişler, odun sobasında ısınmışlar. Sohbet güzel. Otantik bir durum. Eminin düdüğüne aldıran
yok. Ben de katmer ısrmarlamıştım görevli bayana. İptal edeyim dedim, bayan ‘Olmaz
ben katmerleri çoktan hazırladım dedi.
Tabii ki bir dakikada olacak şey değil bu ama. Demek ki, katmerin parasını
alacak benden kadın, çaresiz parayı verdim ve düştüm düdüğün peşine. Katmerleri
arkadan gelen Ahmet’in ekibi almış almasına da, arabanın rafında unutmuşlar. O
katmerler yenilmedi, çöpe gitti.
Afyonkarahisar-Ulu Camii (40 Direkli)
Cami,
1272-1277 yılları arasında Sahipata Nusreddin Hasan tarafından yaptırılmıştır.
Cami minberinin kapı kanatlarındaki kitabede ahşap ustası Emir Bey’in ismi
geçmektedir. Diye başladı camiyi anlatmaya Hoca: “Caminin mimarı Emir Hacı
Bey’dir. Afyon’un en eski ve en büyük camisidir. İlk yapıldığında toprak dam
şeklinde olan örtü, sonradan tamir görerek bakır çatı şekline dönüşmüştür. Çatı
kırk ahşap sütun üzerine oturtulmuş. Bu şehirde o zaman 40 tane esnaf varmış. Camiyi
bu 40 esnaf yaptırmış. Bu sütunlar da onların anısına dikilmiş. Üzerlerinde
herbir esnafın ismi yazlıdır. Kiriş kaplamaları, ahşap tavan ve mukarnas
başlıklar, kalem işleri ile süslenmiştir. Caminin, doğuya, batıya, kuzeye
açılan üç kapısı vardır. Selçuklu tarzı oymalı iki kanatlı minber kapısı üzerindeki kitabede
sureler yazılıdır. Zamanımızda eski biçimi korunarak yeniden onarılan cami,
ahşap mimarîsi ve yeşil sırlı tuğlalı baklava dilimi minaresiyle Selçuklu
döneminin eşsiz örneklerinden biridir. Sütun başlıklarının hemen yanında halı
motifleri vardır. Halı eskiyince bu motifleri kullanarak aslına uygun halılar
dokunsun diye yapılmış bu motifler.”
Caminin
halıları çalınmış ama, o motifler kullanılarak yeniden dokunmamış. Mevcut halılar piyasa halıları.
Bellimi olur bakarsın birgün 40 esnaf daha çıkar, o halıları aslına uygun olarak
dokutuverirler.
Alışveriş
Alışveriş için Eski
Afyon’u seçtik. Dükkânlar zevkle döşenmiş. İnsanları tam bir esnaf. Yüzlerinden
tebesümleri eksik olmuyor. Kaymak alanlarımız var, ekmek kadayifi alanlarımız
var, lokum alanlarımız var, ekmek alanlarımız var. Hüseyin ekmeğin
dilimlenmesini istedi ısrarla satıcıdan. Dükkan sahibinin söylediği de
mantıklıydı, „bu ekmeği kesersek hamurlaşır, elinizle bölmeniz lazım“. Hüseyin
de haklıydı. Arkadaşlar arasında nasıl pay edilecekti? Neyse sonunda Hüseyinin
dediği oldu. Parayı veren düdüğü çalarmış, daha dün Nasrettin Hoca’dan öğrendik
Akşehir’de.
Biz bu arada keşfe
çıktık Yunus’la, tavsiye edildiğine göre, sucuklu İskender’i meşhurmuş
Afyon’un. ‘Yemeden gitmek olmaz.’ dedik ve düştük yollara. Güzel bir mekân bulduk. Tertemiz. Zor oldu
arkadaşları toplamak ama başardık. Geldik mekâna. 30 kişi birden gelince hemen
yemeğe geçemiyorsunuz. Beklemek lazım. Biraz sonra servisler gelmeye başladı.
Önce başkanın masasına geliyor servisler Türkiye’de. Saygıdan kaynaklanan bir
durum. Burada da gelenek bozulmadı. Önce bizim masa donatıldı. Evet, anlattıkları
kadar var. Oldukça lezzetli. Arkasından bir de kaymaklı ekmek kadayıfı geldi.
Hâlâ tadı damağımızda. Parayı Sebahattin, Yunus ve Gülcan hanım ödediler.
İstikamet Bilecik.
Termal Hotel
Otobüste Afyon’un
değerlendirilmesi yapıldı. Her şehirden
sonra devamlı bu değerlendirmeleri yapıyoruz. Hem bilgilerimiz pekişiyor, hem
de her arkadaşın yorum farkını alıyoruz. Akşehir’den gelir gelmez, gençler
kendilerini havuza atmışlardı. Otelden çok memnun kalmışlar. Mutluydular. Keselenmeye
gidenler vardı, masaj salonuna gidenler vardı ve benim gibi canlı müzik
dinleyen de vardı. Konya‘daki „çarşaflarına,
yastıklarına duvarlarına sigara kokusu sinen“ o otelden sonra Afyon‘daki termal
otel olmasa Emin’i affederler miydi arkadaşlar,
onu kestirmek biraz zor.
Kütahya
Bayanlar Kütahya’ya
uğrayacaklar ve oradan porselen çeşitlerinden birer örnek alacaklardı. Günlerden
Pazar. Bundan dolayı esnafın pazar günü kapalı olduğunu, çok istemesine rağmen
Samiye Hanım’a bir porselen çaydanlık bile alamayacağının üzüntüsünü yaşadığını
söyledi Ahmet, yüksek sesle. Hüseyin de onu destekledi. Öksürenler falan oldu
ama, hanımlar ses çıkarmadılar. İnanmadıkları her hallerinden belliydi. Sucuklu
İskender’in rehaveti üzerlerine çökmüş olmalıydı. Dumlupınar Üniversitesi’nin
önünden geçip gittik o rehavet içinde.
Bilecik
Şeyh Edebali bizleri görünce
açtı kollarını alabildiğince. Çok sevinçliydi. Avrupa’dan geliyorduk, tarih
içinde torunlarının seferler düzenleyerek
geçemedikler Viyana’yı bizler geçmiştik. Sevinci bundandı. Çakmak çakmak
olmuştu gözleri. Tam kucaklaşacaktık ki; aramıza Bilecik Belediye Başkanı giriverdi. “Bilecik’e hoş geldiniz”. Selim
Yağcı.
A
be güzel kardeşim. Tarihe malolmuş şahsiyetlerin önüne geçmek o insanları
siyasi çıkar için kullanmak hiç yakışık malıyor mu? Hem de ismi “Edebali” olan Cihan
İmparatorluğunun manevi kurucusunun mekânında öne geçmek neyin nesidir? Kucaklaşma
heyacanımız kursağımızda kaldı.
Benim
tavsiyem o bez afişin yerine Şeyh Edebali’nin şu vasiyetini taş bir levhaya
kazıyarak altına Şeyh Edebali isminin yazılmasıdır: "Toprağa bağlanın.
Suyu israf etmeyin. Mirasınızın sağlam kalmasına dikkat edin. Verin, cömert
olun, elleriniz yumuk kalmasın. İlim sahiplerini koruyun. Ağaç dikin. Ödünç
aldığınızı fazlasıyla iade edin. Kuran-ı Kerim’i anlamak için okuyun. Güçlü
olmak için okuyun. Bağınızı bahçenizi viran bırakmayın. Peygamberimiz’in
yolundan ayrılmayın. Bildiklerini öğretenler unutmazlar. Asıl ölüm ilimden
payını almayanlaradır. Faydalı ile faydasızı bilenler bilgi
sahipleridir...." Şeyh Edebali.
Şey Edebali’nin içi
buruktu. Neden buruk olmasın ki, 4 kıtada insanlara adalet dağıtan O Koca
İmparatorluk tarumar olmuş. Geriye kalan torunları da birbirlerine düşmüşler.
Artık kadir kıymet de bilinmez olmuş. Makam, mal-mülk sevdasına düşülmüş. Titrek
sesle yaptığı nasihatlarının satır aralarından bu sıkıntıyı anlamak mümkün.
Camisiz minare
Tabii
bu kadarla da kalmadı. Hemen solda bir minare var, o günlere ait. Camisi yıkılmış.
Yalnızlaştırılmış sanki Şeyh Edebali. Biraz ötede Orhan Gazi Camii var. İçine
girdik, namazımızı kıldık, öğle ile
ikindi namazını. Duvarlar badana yapılmış. O güzelim motiflerden eser kalmamış.
Bu şekilde motiflere badanayla kapatılan bir cami görmek için gelmedik elbette
Bilecik’e. Osmanlı’nın temelleri atılırken hangi süslemeler kullanılmış
camilerde onların estetik anlayışını görmeye geldik. İbret alacaktık. Aldık(!).
Şeyh
Edebali ve kızı Mal Hatun’un Türbesi sıradan bir türbe. Bakımlı sayılmaz. ‘Kimlerin
torunları bugün Bilecik’te yaşayanlar acaba?’. Ertuğrul Gazi’nin ve Şeyh Edebali’nin
torunları olmadıkları belli… diye sorduk birbirimize bakışlarımızla. Kaş -göz
ve dudak işaretleriyle sorduk bu soruları. Konuşmak istemiyorduk.
Yıkık şerefeli minareler ve camiler
Karşıda
iki tane minare var, şerefeleri yıkılmış, camileri de yok. Onu da sorduk
oradaki görevlilere, ‘Kurtuluş Savaşı’nda Yunanlılar tarafından yıkılmış.’ dediler.
‘Açıklayıcı bilgiler var mıdır orada, onların tarafından yıkıldığına dair?’ dedik,
‘hayır’ dediler. ‘Peki, kim bilecek o minarelerin ve cailerin Kurtuluş Savaşı’nda
Yunanlılar tarafından yıkıldığını?’ dedik. Omuzlarını silktiler. Ne
yapabileceklerini yaptılar…Daha ne yapsınlar…
Diriliş Ertuğrul
Diriliş
Ertuğrul dizisini canlandırdık hayalimizde, Bizans tekfurlarıyla yapılan savaşlar
geldi gözümüzün önüne, Turgut Alp, Bamsı Alp, Doğan Alp ve Ertuğrul Bey bütün
güçleriyle saldırıyorlardı Tekfurların üzerine. Haymana geldi, Halime Sultan,
Deli Demir geldi aklımıza. Şeyh Edebali
ve kızı Rabia Mal Hatun Türbesi’nin bulunduğu tepede, onların hemen yanında dualar
okuduk ufka bakarak, „Bu toraklar için yeni Ertuğrullar, Halime Sultanlar
gerekiyor. Rabbim bu toprakları sahipsiz bırakma.“ Amin…
Osmanlı
İmparatorluğu’nun Manevi Mimarı sen rahat uyu. Torunların bugün seni unutmuş
gibi görünseler de onlar birgün gelip silkinecekler, dirilecekler ve mirasına
sahip çıkacaklardır, temennisiyle ayrıldık şeyh Edebali’nin huzurundan.
