- ‘Gez dünyayı gör Konya’yı, cümlesini, ‘Gez dünyayı gör Konya’yı tarihe ihanet nasıl oluyormuş anla’ şeklinde değişirdik. Dün, dünyanın ilim merkezleri arasında olan Konya’nın bugün hurafeler şehri Konya olduğuna hep birlikte şahitlik ettik-
Konya
Türk Eğitim Derneği “Kültür Gezisi” ekibi olarak Selçuklu’nun izlerini Amasya’dan beri sürerek geldik Konya’ya (01/05/2016). Kültür Gezimizin adı ‘Selçuklu ve Osmanlı Başkentleri'. Amasya, Kars (Ani harabeleri), Erzurum, Sivas, Kayseri, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Afyon derken Konya’da final yapacaktık. Konya bizi hayal kırıklığına uğrattı. “Gez dünyayı gör Konya’yı’ derler. Bugünkü Konya için bu söz söylenemez herhalde.
Aslında, devrin ünlü bilginlerini, filozoflarını, şairlerini, mutasavvıflarını, hocalarını, musikişinaslarını da bağrına basmış bir şehir Konya. Bahaeddin Veled, Mevlâna Celaleddin, Kadı Burhaneddin, Kadı Sıraceddin, Sadreddin Konevî, Şahabeddin Sühreverdî gibi bilginleri, Muhyiddin Arabî gibi mutasavvıfları da varmış Konya’nın. Bu ilim adamları verdikleri eserlerle şehri ilim ve kültür merkezi haline getirmişler. Nasreddin Hoca da güldüren ve düşündüren fıkraları ile Konya’nın kültür ve sosyal hayatının gelişmesinde emeği olan bir bilge kişisidir Konya’nın. Bunlar unutulmuş. Yok farzedilmişler.
Selçuklu İmparatorluğu’na yaklaşık 200 sene başkentlik yapmış olan Konya. (1096-1277) Kurduğu medeniyetle dünyada kendisinden söz ettiren, ilme ve irfana önem veren, Nizamiye Medreseleriyle ilim dünyasında yepyeni çığırlar açan, Selçuklu İmparatorluğu’nun Payitahtı Konya. Bugün O Muhteşem Selçuklu’dan geriye kadri kıymeti bilinmeyen kırık dökük birkaç eser kalmış. Dünyaya, medeniyetin ne olduğunu öğreten Selçuklu’dan geriye kalan sadece kırık dökük birkaç eser.
Geçtiğimiz yüzyılda, İkinci Dünya Savaşı’ndan tarumar olarak çıkan Avrupa ülkeleri toparlanmışlar, yaralarını sarmışlar, bugün elbirliği içinde imece usulüyle birbirlerinin yardımına koşuyorlar. Aralarındaki sınırları da kaldırmışlar. Kendi medeniyetlerini kurmuşlar, hem de Emevî, Abbasî, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu’nun kurduğu alt yapıyla. Geçen bu 100 yıllık süre içinde onlar Müslümanların değerleriyle seviyelerini yükseltirken Müslümanlar kendi değerlerine küfretmekle, o değerlerin üstünü örtmekle meşgul olmuşlar.
Selçuklular dönemi Konya’sına bakarsak ve özellikle XII. Yüzyılın ilk yarısında Sultan Alaeddin Keykûbat (1219-1236) devri ve sonrasında, dünyanın ilim ve sanat merkezlerinden biri haline gelmiştir. Türk-İslam Dünyası´nın her tarafından gelen bilim ve sanat adamları Konya´da toplanmışlardır. Kütüphaneler, Tarih, Edebiyat, Felsefe, Sanat, Tıp, Kozmografya, Hukuk ve Din alanında büyük tarihi ve kültürel atılımlar var; bu altyapıya bağlı olarak Medreseler, camiler, türbeler, çeşmeler, kaleler, hanlar, hamamlar, çarşı ve bedestenler, köprüler, saraylar, şifahaneler, kervansaraylar yapılmış Konya’ya. Bunlar unutulmuş. Bunların yerine, Ateşbâz-ı Veli, Tavus Baba, İplikçi Kadın, Mevlâna, sakalı şerif gelmiş. Hurafeler şehrine dönmüş Konya.
Sadece Mevlâna’sıyla kendisinden söz edilir bir şehir haline gelmiş Konya. Varsa yoksa Mevlâna. Mevlâna da olsun elbet, ama o koca imparatorluk Mevlâna’dan ibaret değildi ki. Ben Alaeddin tepesinde Selçuklularla ilgili ve özellikle Selçuklu Sultan-ı Alaeddin Keykubat’la ilgili bir panoramanın yapılmasını isterdim.
Cumhuriyet Dönemi yöneticileri Türkiye’ye ihanet etmişler. Harf devrimiyle bir gecede bütün Türkiye okuma yazma bilemez hale getirilmiş. Türk insanı mezar taşlarını bile okuyamıyor bugün. Türkiye’nin kültür varlıklarına sahip çıkılmamıştır. Kıymet biçilemeyecek kadar değerli olan o muazzam eserler, bugün maalesef Avrupa ülkelerinin müzelerinin vaz geçilmez eserleri arasındadır. Türkiye’de kalanlar da bakımsız vaziyettedir. Medeniyetin ne olduğundan bîhaber olan ufuksuz insanlar, çapulcular; Türk halkını geçmişinden koparmak için uğraşmayı kendilerine hedef seçtikleri için, Türkiye’nin yaralarına merhem olamamışlardır. Konya’da bizler bu ihaneti gördük ve içimiz cız etti… O ilim şehri olan güzelim Konya hurafeler şehrine dönmüş.
Gece şehir turu
Otel şehrin merkezinde. Mevlâna Meydanı’nın hemen yakınında. İlk şoku otelde yaşadık. Odalara sigara kokuları sinmiş. Yorganlar ve yastıkta da aynı koku var. Çarşafların değiştirilmesini istedik yöneticilerden duymazlıktan geldiler, ilgilenmediler. Burası çiftçilere hitap eden bir otelmiş. Sigara kokması normalmiş. Bu saatten sonra çarşafları da değiştiremezlermiş. Çaresiz, otele yerleştik. Sonrasında yemek salonuna indik. Servis sıfır. Naylon poşet içinde getirdiler ekmeği masalara. Bir kişi var restoranda, o da çalışıp çalışmama konusunda kararsız. Yüzü zaten sirke satıyor. Zavallı belki de saat kaçtan beri çalışıyor orada, bilmiyoruz, onu da anlamak gerekiyor.
Yemeğimizi yedikten sonra şehir turuna çıktık. Işıl ışıl bir cadde. Ana caddeymiş orası. Mevlâna Caddesi. Konya, zaten bu caddeden ibaret gibi. Karşımızda Mevlâna Türbesi var. Kocaman bir meydandayız. Işıklı bir tabela koymuşlar meydanın ortasına. Konya yazıyor üzerinde. Anlaşılan fotoğraf çekilmek isteyenler için hazırlanmış bu yazı. Deklanşörlere basıldı. Herkes birbirinin fotoğrafını çekmeye başladı. Meydanda sadece biz yokuz, başkaları da var. Fotoğraf çekilmek için sıraya girmek gerekiyor.
Taş meydan
25 sene önce eşim ile geldiğimde oturduğumuz meydan burası. Ama o zaman daha güzeldi. Çiçekler vardı bu meydanda, ağaçlar vardı. Hatta döner kavşak bile vardı. Rengârenk çiçeklerin arasında, oturmuşsunuz bankın üzerine, Mevlâna Türbesi’ni almışsınız karşınıza, seyrediyorsunuz. Ne romantik değil mi… Şimdi o güzelim çiçekler sökülmüş, ağaçlar kesilmiş, yerlere taş döşenmiş. Anlayacağınız cascavlak bir hal almış meydan. Diyelim, belediye görevlileri böyle absürt bir karar aldılar, bu karar uygulanırken Konya halkı neredeydi? Demek ki, kel başa şimşir tarak. Yazık olmuş. Dünyayı gezip de sakın Konya’yı görmeye gitmeyin, hayal kırıklığına uğrarsınız. O eskidenmiş. Şair derki: “Taş taş değildir/ Kalbindir taş senin/ Söyle nereni nasıl yaksın/ Bu ateş senin.”
Alâeddin tepesi
Fotoğraflar çekildikten sonra, rotamızı çevirdik Alâeddin Tepesi’ne. Tepeden Konya’yı seyretmek harika. Bütün Konya ayağınızın altında kalıyor. lşıl ışıl bir şehir. Seyrederken keyif alıyorsunuz.
Alaeddin Tepesi bir höyükmüş, yani eski çağlarda insanlar tarafından oluşturulmuş ve üzerine yerleşim yerleri kurulmuş. Yapılan araştırmalarda bu tepenin geçmişi Bakır Çağı’na kadar uzanırmış. Tam o tepeye bir saray yaptırmış Selçuklu Sultan-ı Alâeddin Keykubat, Konya’ya altın çağını yaşatan O Koca Sultan. Bir de cami var. Bugün, saraydan geriye koruma altına alınmış gibi görünen bir duvar ve bir de cami kalmış. Ertesi gün gördük ki, cami tamir halinde. İçindeki tarihi sütunlardan biri yıkılmış, dışarıya çıkarmışlar ve ortalık yere atıvermişler. Ayak altında, üzerine çıkmak, oturmak serbest. O sütunun yerine de betondan bir direk yapmışlar, ucûbe.
Hava serin olduğu için, kapalı bir mekân aradık ve de bulduk, tam tepede, attık kendimizi o mekâna. İçerde Türklerden daha çok Araplar var.
Demlikler hemen geldi. Çay mükemmel. Sohbet de ona göre uzayıp gitti. Ahmet Yumuşağın çay parası bana aittir demesine rağmen, Fatma Mıdık gizlice ödemiş çay parasını, hakikatli kız vesselam.
Rehberle tanışma
Otele dönünce Konya rehberimiz Kâmil Bey’le tanıştık. Kibar ve beyefendi birisi. Ancak ertesi günü işin ehli olmadığını anladık. Hatasını yüzüne vurmadık. Ayrılırken kucaklaşarak ayrıldık. Rehberler giyim kuşamlarına da dikkat etmeliler değil mi...
Sabah 7.30’da yola çıkmamız gerekiyormuş. Konya’yı gezmeye dışardan başlayacakmışız. Rehberimiz öyle söyledi. Hedef Sille Köyü.
Yola çıkar çıkmaz başladı anlatmaya rehber Kâmil Konya’yı: “Konya’nın evleri 140, 150 metre kare genişliğindedir. Konyalılar zevklerine düşkün insanlardır. Konya’nın etli ekmeği ve bamya çorbası meşhurdur. Bamya Konya’da yetişmez aslında, Manisa’dan gelir. Düğün yemeklerinde pilav üstü et kavurması verilir. En az et kavuran bir ton kavurur...” Bir Konyalı kızla evlenmek oldukça masraflı olmalı.
Ve Sille köyü
“Sille, Karamanlı Ortodoksların mübadele öncesi yaşadığı şirin bir Rum köyüdür. Sille’nin nüfusu Cumhuriyet sonrası mübadele döneminde azalmış. Rumlar gidince de eski tadı kalmamış.
Sille muhtelif kültürlerin harman olduğu bölgelerimizden birisidir. Halk şairleri, âşıkları ve testiciliği ile meşhurdur.
Sille insanı hassas ve aynı zamanda da sanatkâr ruhludur. Bu arada Sille’de pek çok da müderris, hattat ve tasavvuf erbabı insan yetişmiştir. “Arkeolojik veriler yerleşkenin 6.000 yıl öncesinde kurulduğu yönündedir.
Sille (Silenos); kaynayıp, coşarak köpürüp akan, önüne gelene silip süpüren su demektir. Roma, Bizans, Kudüs yolu üzerinde yer aldığı için önemli bir dini merkezmiş. Dünyanın en eski ve en büyük manastırlarından biri olan Ak Manastır (“Hagios Khariton Manastırı”, “Deyr-i Eflâtun”) bu köydedir ve yaklaşık 800 yıl kesintisiz hizmet vermiştir.
Sille köyü, Selçuklu döneminde olduğu gibi Osmanlılar devrinde de tarihi İpek ve Baharat yolları üzerinde olması nedeniyle önemini hiç yitirmemiştir. Cumhuriyet öncesinde 18.000’e ulaşan nüfus, bugün 3.700 civarındadır. 1913 yılında Sille’de 60 adet kilise varmış. Bugün 7 kilise ve 7 cami ayakta duruyor.”
Köyde yumuşak volkanik kayalara oyulmuş pek çok küçük kilise de varmış. Aya Elena Kilisesi, Hz.İsa’nın doğumundan 327 yıl sonra Bizans imparatoru Konstantin’ in annesi Helena tarafından yaptırılmış. Yakın zamanda restorasyonu yapılmış. İkinci katında kadınlar için yer de ayrılmış. Sermahfil. Camilerdeki sermahfil uygulamasının kaynağı demek ki Hristiyanlıkmış…
Evlerin kimisi yıkılmaya yüz tutmuş, kimisi de restore edilmiş, hâlâ kullanılıyor. Butik oteller, kafeler, sanat atölyeleriyle kıpır kıpır bir köy Sille. Köyün içerilerine doğru ilerlerken eski taş köprü çıkıyor karşımıza. Sanki Mostar Köprüsü’nü alıp Sille Köyü’ne koymuşlar gibi.
Biraz erken gelmişiz köye. Kilise saat 10’ da açılıyormuş. Bizden önce gelenler de var. Manisa’dan gelmişler. Açılış saatini bekleyemediler, geriye döndüler. Elbette rehberlerin kilisenin 10’ da açılıyor olduğunu bilmeleri lazımdı. Ama bilmiyorlar işte. Bizim rehber de bilmiyormuş.
Despot
Bizim gezimizin adı kültür ve araştırma gezisi. Buraya kadar gelip de M.S. 327 yılında yapılan kiliseyi görmeden gitmek olmazdı. Beklemeye karar verdik. Zamanı değerlendirip yaşam alanı olarak oyulmuş kayalara çıktık. Rehberimiz Kâmil bizimle geldi. Kilise olarak kullanılan bir kaya oyuğu var, odalar ve mezar oyukları var, odalar arasına geçişi sağlayan daracık oyuklar bunlar. Bu oyuklardan Kapadokya Bölgesi’nde de görmüştük. O günün insanları paganların zulmünden kurtulmak için bu mağaralara sığınmışlar. Gerçekten zor şartlarda yaşamışlar. Tevhid inancına sahip olan insanların ortak kaderi bu olsa gerek.
Rehberimizin anlattığına göre, mağaradaki kilisenin ikonları ve bazı malzemeleri aşağıdaki müzeye taşınmış, bir kısmı da aslına uygun olarak birebir yapılmış. Mağarada, despotun oturduğu koltuk ve önündeki iki suçlu için kazılmış kuyular hâlâ duruyor. Ancak bakımsız. Suçlular papazın kontrolünde 3 gün o kuyularda kalırlarmış. Bu süre içinde durumlarında iyi hal görülürse çıkarılırmış kuyudan ve normal yaşamlarına dönerlermiş, iyi hal görülmezse hapishaneye götürülürlermiş. Beyhan’ı kuyuya attık, ama iyi halini gördüğümüz için üç gün beklemeden çıkardık kuyudan. Yunus bir ara ayrılmıştı bizden, köydeki cami ve hamamın fotoğraflarını çekmeye gitmiş. Hamamın halini görünce yüreği burkulmuş. Gençlerin gayri meşru yaşamları ve alışkanlıkları için kullanılır durumdaymış. Biz de merak ettik ve gittik oraya, âtıl halde bırakılmış o tarihi eserler. Vurdumduymaz bir millet olmuşuz, bu kayıtsızlığı Anadolu’nun her yerinde görmek mümkün.
Müze açıldı
Burası aslında kilise, Kilisenin giriş kapısının üstündeki kitabede, M.S 327 yılında İmparator Konstantin’in annesi Helena tarafından yaptırıldığı ve 2. Mahmut ve Abdülmecit dönemlerinde onarım gördüğü yazılı. Roma, Bizans, Kudüs güzergâhı üzerinde yer alan bu köy, Sille köyü, önemli bir uğrak yeriymiş. ‘Kutsal Haç’ yolcuları için uğramadan geçilmeyen bir konaklama yeri. İnşa edilen büyük mabetler, hanlar hamamlar, çarşılar, pazarlar, kaleler, kışlalar ve ilim sanat hayatı ile bütün bunların sonucu artan refah seviyesi Sille’yi, mamur ve müreffeh hale getirmiş. Ancak, Sille Köyü mübadeleden sonra önemli ekonomik sarsıntılar geçirmiş. Usta ve sanatkârlarını kaybetmiş ve fakirleşmiş.
Bayıldık Sille Köyü’ne. Burada daha çok vakit geçirmek istiyoruz ama zaman kısıtlı, Konya’da gezecek görecek çok yerimiz var. Hemen yola koyuluyoruz.
Tavus Baba
Tavus Baba Türbesi’ndeyiz. Türbe Meram Bağları’nda. Yeşili bol, düzenlemesine de özen gösterilmiş ormanlık bir alan burası. Küçük de bir çay geçiyor içinden. Meram Çayı. Konyalılar yazın buraya piknik yapmaya gelirlermiş.
Burada Tavus Baba Türbesi var. “Tavus Baba’nın asıl adı Mehmet, memleketi Hindistan. Anadolu Selçuklu sultanlarından Rükneddin Süleyman ve Alâeddin Keykubat dönemlerinde yaşamış. Selçuklu sultanlarının kültür adamları ile tasavvuf erbabına gösterdikleri hürmetten dolayı Konya’ya gelip yerleşmiş. Doğum ve vefat tarihleri bilinmemekte. Kadın mı, erkek mi yoksa kuş mu, bu konuda da şüpheler var. Kimisine göre Tavus, bir kadındır. Kimisine göre Bektaşi şeyhidir. Kimisine göre Mevlâna’yı görmeye gelmiş bir âşıktır, burada vefat etmiştir. Vefatından hemen sonra cenazesi tavus kuşu tüylerine dönüştüğü için, ona Tavus Baba adı takılmıştır. Türbesini ona hürmetinden dolayı Mevlâna yaptırmıştır.”
Hurafeler bir yana, önemli olan, burada yatan zatın, asırlardan beri halk arasında bir Allah dostu olarak bilinip anılmasıdır.
Burada Erol Mert çocuklarını kaybetti. Herkes bulmak için seferber oldu. Kısa sürede bulundu. Bazı arkadaşlarla, Erol’u beklerken Meram Bağları’ndaki taş köprünün etrafında kısa bir tur attık. Keşke turlamasaydık. Derenin köprüden yukarısı Meram Parkı’na doğru tertemiz. Hoşumuza da gitti. Köprüden aşağısı ise pislik içinde. Hemen karşıda valinin, belediye başkanının ve emniyet müdürünün evleri varmış. Her gün orada oturmalarına rağmen bu derenin pisliğini görmemeleri anlaşılır gibi değil.
Âteşbâz-ı Velî Yusuf
Ateşbâz-ı Velî ya da gerçek adıyla Yusuf bin İzzeddin, Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin aşçısı ve Mevleviliğin önemli isimlerindendir. Ateşbâz-ı Veli olarak ün yapmış. Ateşbâz-ı Velî; ateşle oynayan demekmiş. Onun Mevlâna ve Mevleviler arasında önemli bir yeri varmış. Türbe klasik Selçuklu kümbetleri tipinde. İki katlı olan türbenin altı cenazelik üstü ibadethane. Artık Selçuklu eserlerini tanıyoruz, bize yabancı değiller.
Rehberimizin anlattığına göre, hikâyesi şöyle Ateşbâz-ı Velî’nin: 'Bir gün mutfakta odun tükenir, misafirler vardır, yemek pişirilmesi lazımdır. Ateşbâz (aşçı), Mevlânâ’ya gider, durumu anlatır. Mevlâna; “Git ayaklarını ocağın altına koy yemeği pişir” der. Emri yerine getiren Ateşbâz, ayaklarından çıkan ateşle yemeğin kaynamaya başladığını görür. Ne var ki biraz sonra bu iş nasıl oluyor diye gözünü sol başparmağına doğru çevirir, acaba ayağım “Yanar mı?” diye şüpheye düşer ve sol başparmağı o an yanmaya başlar. Ancak yemek pişmiştir. Durumu Mevlâna’ya anlatırlar, Mevlâna mutfağa gelerek niçin şüpheye düştün anlamında “Hay Ateşbâz hay!” der ve Ateşbâz-ı Velî’ ye; “Tuzunu alanlar huzur bulsun, ziyaret edenlerinin her derdi iyi olsun. Aşları artsın, eksilmesin, taşsın dökülmesin” diye dua eder.
O da utanarak sağ başparmağını yanan parmağının üzerine kapatır. O günden beri Mevlevi dervişler semâya başlamadan önce Ateşbâz-ı Veli’yi saygıyla yâd ederler. Semâya başlamadan önce sağ ayak başparmaklarını sol parmaklarının üzerine basarak başlarlar semâya. Bu olaydan sonra Yusuf bin İzzeddin ateşle oynayan mânâsına gelen “Ateşbâz” ünvânıyla anılmaya başlar.'
Türbenin altında küçük bir delik var. Türbedar bana delikten “içeriye bak ne göreceksin bakalım” dedi. Baktım. “Ne gördün” dedi. Taş gördüm dedim. “Senin kalbin taşlaşmış” diyerek hışımla çekti gitti yanımdan.
Türbenin içinde bir tabakta, tuz bulunmaktadır. Ziyaretçiler bu tabaktan tuz alıp yanlarında götürüyorlar. Bu tuzun sofraya bereket getirdiğine inanıyorlar. Bu bir gelenekmiş, hurafe böyle bir şey insanı hemen esir alır.
İnce Minareli Medrese
“Medrese 1254’de yapılmıştır. Selçuklunun taş işçiliği şaheserlerindendir. Giriş kapısının üzerinde kabartmalı geometrik ve bitkisel bezemeler var. Ayrıca Selçuklu sülüsüyle yazılmış “Yasin ve Fetih” sureleri var. Binanın iç mekanları avlu, dershane, ve öğrenci odalarından oluşuyor. Minaresi çift şerefeli. 1901 ‘de yıldırım düşmüş ve birinci şerefeye kadar yıkılmış. 1956 yılında müze olarak açılan medresede Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Dönemine ait taş ve ahşap eserler teşhir edilmekte. Mükemmel bir işçilik. Taş işçiliğinin en güzel örneği demek yanlış olmaz.”
Böylesine mükemmel bir eseri ağız tadıyla dinleyemiyoruz rehberimizden. Konyalı Erol Mert kardeşimin ‘Ben bu medreseyi bugüne kadar görmemiştim, çok şeyler kaçırmışım, Allah razi olsun Türk eğitim Derneği’nden.’ dediği o şaheserin fotoğraflarını da rahat rahat çekemiyoruz gelip geçenden. Gelen tosluyor giden tosluyor.
Belediye, Medresenin önüne park yasağı koysa da ziyaretçiler rahat rahat fotoğraflarını çekseler ve medrese ile ilgili anlatılanları rehberlerinden iyi bir şekilde dinleyebilseler ne güzel olurdu. Yayalar da kabalaşıyor burada. Misafir olduğumuz belli, fotoğraf çekiyoruz, rehberden bilgi alıyoruz, biraz da temaşa eyliyoruz medresenin taş kapısını, minaresini, bütün bunları görmek için 3.000 kilometreden gelmişiz, orada duraklamak zorundayız. Yabancı olduğumuz her halimizden belli, “Yolu kapatmasana kardeşim!” diye bağırmanın alemi nedir… ‘Bunlar Selçuklu torunu olamaz’ diye karar vermek yanlış olmasa gerektir. Belki onlar da Erol gibi oranın ne olduğundan bile habersizler. Bu konuda belediye görevini yapmalıdır. Nasıl bir çözüm bulunacaksa bulunmalı ve dünyada eşi ve benzeri olmayan o medrese ağız tadıyla ziyaret edilebilmelidir. Alt geçit yapılamaz belki, tepenin çökme ihtimalinden dolayı ama üst geçit yapılabilir. Veya trafiğe kapatılabilir.
Medresenin yıkılan minaresinin hâlâ yapılmamış olması da ayrı bir bahis.
Alâeddin tepesi
Selçuklu Hükümdarı I. Alâeddin Keykubat’ın sarayı varmış burada. Alâeddin Tepesi adını oradan alıyormuş. Saray yıkılmış. Sadece küçük bir duvarı kalmış, üzerine koruma amaçlı kubbemsi bir yapı yapılmış. O da yakında yıkılacak gibi duruyor. Saray aslına uygun olarak yeniden yapılabilirdi. Ve biz geldiğimizde ibret alacak başka güzellikler, anlamlı işçilikler, sanat eserleri görebilirdik ve övüncümüz göğsümüzü kabartırdı. Ama olmadı. Bu ilgisizlik karşısında ister istemez, Kültür Bakanları ne işe yarar Türkiye’de diye düşünmeden edemiyoruz.
İplikçi Camii
Rehber Kâmil kardeşimiz anlatıyor,” İplikçi Camii’nin yapımı ile ilgili efsaneler çoktur, bir tanesi şöyle; bir iş adamı “Ben kimseden yardım almadan bu camiyi yaptıracağım, sevabı da sadece benim olacaktır” dermiş. Sözüne de sadık kalır. Başlar caminin inşaatına. Bu arada bir kadın gelir, camiye az da olsa katkıda bulunmak ister. Kadının yardım yapmasına müsaade edilmez, yalvarmaları boşunadır. Buna rağmen kadın ısrarcıdır, usanmadan her gün gelir isteğini tekrar edermiş. Her seferinde aynı cevabı alır ve geriye dönermiş. Kadın geçimini iplik bükerek sağlarmış, onun için de kadının lakabı iplikçiymiş. Bir gün kadın büktüğü iplikleri kırpık kırpık yapmış, gece gizlice gelerek iplik kırpıklarını caminin duvarının örüldüğü harca karıştırmış. Aradan aylar geçmiş, cami inşaatı bitmiş. Bu arada camiyi yaptıran iş adamı bir rüya görmüş. Bir “pîr-i fâni” kendisine, ‘Camiyi sen yaptırdın ama, caminin sevabı sana yazılmadı. Harçlara ipliğini karıştıran kadına yazıldı’ demiş. Araştırmış, soruşturmuş ve caminin duvarından örnekler aldırmış, inceletmiş. Görmüş ki, söylenilen doğrudur. Yaptığı yanlışın farkına varmış ve bu caminin adı, “İplikçi Camii” olsun’ demiş. O gün bugündür caminin adı İplikçi Camii olarak anılır.”
Doğrudur, yanlıştır bilinmez ama, ibretlik bir hikayedir bu. Bahçesinde bir şadırvan var. Akustik sanatının zirve yaptığı bir şadırvan. Nasıl bir şey olduğunu anlamak için o şadırvanı ayakta tutan sütunların yanına karşılıklı olarak durmak ve konuşmak yeterlidir. Sesler o kadar net duyuluyor ki; şaşırmamak elde değil. Fısıltıyla bile konuşsanız yine duyuluyor konuşmalar. Hepimiz teker teker denemeler yaptık ve hayranlığımızı gizleyemedik. Rehberimiz anlatmasa biz o özelliği bilemeyecektik. Oraya, şadırvanın görülebilecek bir köşesine bilgilendirme yazısı yazılabilirdi.
Mevlâna Türbesi
Taşların, çiçeğe ve ağaçlara tercih edildiği Mevlâna Meydanı’ndan geçerek türbeye ulaştık. Çok kalabalık var. ‘Cumartesi olduğundandır’ dediler. Ziyaret için 30 dakika zaman verildi. 30 dakikada oradan ancak transit olarak geçilebilir, bilgi edinme amaçlı ziyaret yapılamaz. İçerdeyiz, Mevlâna’nın mezarı oğlunun mezarından daha yüksek duruyor. Aslında yapılırken böyle yapılmış. ‘Oğlu defnedilince Mevlâna ayağa kalktı.’ şeklinde anlatılanlar hikâyeymiş. Rehberimiz öyle anlattı. Dualarımızı yaptık ve oradan ayrıldık.
İçeride öyle bir izdiham vardı ki görmeyin gitsin. Nedir bu kalabalık, ne yapıyorlar burada diye yaklaştık o tarafa doğru. “Sakal-ı Şerif” dediler. Ellerini yüzlerini oradaki muhafazaya sürmeye çalışanlar, göz yaşı akıtanlar, ağlamak için kendilerini zorlayanlar, sakal şişesini karşıdan selamlayanlar. Aman Allah’ım ne kadar da ilkel ve kötü bir manzara. Bir anda bunlar Pagan mı acaba diye düşünebiliyorsunuz. Müslümana yakışmayan bir manzara. Bu kalabalık içerideki trafiği de aksatıyor. Sonra, Mevlâna Müzesi’nde Sakal-ı Şerif’in ne işi var? Diye düşündük, ona da anlamak veremedik. Ne nedir, niçin yapılıyor anlaşılması oldukça zor bir mesele.
Dışarıda, bahçenin içinde müridlere ait odalar var. Neyler, ritim sazlar, giysiler, mutfak eşyası sergileniyor. Onları gördük. Fotoğraflarını çektik. Tarihe kısa da olsa bir yolculuk yaptık ve Mevlâna için dua ettik: “Yarabbi bu kulunun varsa bir günahı hayra tebdil eyle, sen affedicisin, merhameti bol olansın” dedik. Mevlâna’nın yüzü suyu hürmetine kendimiz için bir şey istemedik, onu vesile kılmadık.
‘Müzeye giriş ücretsiz, Davutoğlu’nun emri’ dediler. ‘Vardır bir bildiği başbakanımızın’ ( o zaman başbakan idi) dedik amma, ‘yanlış bir uygulamadır’ diye de şerhimizi koyduk.
20 sene önce gittiğimde müzenin tabanı taş döşeme idi. Şimdi tahta döşemişler. Yıprandığı için olabilir elbet. Ama tahta yerine aslına uygun olarak taş veya mermer döşemek zor olmasa gerektir. Tarihi dokuyu koklayamıyorsunuz türbede. Tarihi dokuları tahrip etmede oldukça maharetli bir milletiz anlaşılan. Afyon hemen yanı başında Konya’nın, oradan mermer getirilebilirdi. Belki de ücretsiz verirlerdi Mevlâna Türbesi için…
Kalabalığı ve izdihamı önlemek için, ziyaretçiler 25 er kişilik gruplar halinde, belirli aralıklarla ve rehber eşliğinde müzeye salınabilir. Ücretsiz olacağına, ücretli olur ve alınan ücretlerle fazladan rehber görevlendirilir. İçeriye giren ziyaretçiler de Müze’den bir şey öğrenerek çıkar, Mevlâna’yı biraz daha yakından tanıma fırsatını yakalar. Onu vesile kılarak dua etmez. İhtiyaçlarına, sıkıntılarına vesile kılmaz. Müze’yi ücretsiz yapıp izdiham yaratmak mı daha iyidir, yoksa ücret alarak fazladan rehber istihdam etmek, müzeye girenleri memnun etmek ve öylece uğurlamak mı? Ferman başbakanımızındır. Ne diyebiliriz başka… Belki de oy hesabı vardır başbakanımızın…
Karatay medresesi
“Sultan II. İzzeddin Keykavus devrinde Emir Celaleddin Karatay tarafından 1251 yılında yaptırılmış. Mimarının Muhammed bin Havlan olduğu tahmin edilmektedir. Osmanlılar devrinde de kullanılan medrese XIX. Yüzyılın sonlarında kaderine terk edilmiştir. Anadolu Selçuklu devri çini işçiliğinde önemli yeri bulunan Karatay medresesi 1955 yılında ‘çini eserler müzesi’ olarak ziyarete açılmıştır. Medresenin iç mekânları mozaik ve plaka çiniler ile kaplanmıştır. Medrese Sille taşıyla inşa edilmiştir. Tek katlıdır. Taş işçiliğinin eşsiz eserlerinden biridir. Medresenin Selçuklu devrinde Konya’nın kültür hayatında önemli bir yer tuttuğu, Mevlânâ Celâleddîn Rûmî çağı derviş ve fakihlerinin bir buluşma ve toplantı yeri olduğu kaynaklardan anlaşılmaktadır. Celâleddin Karatay’ın sandukası burada bulunmaktadır.”
Celâleddin Karatay, I. Alâeddin Keykubad ve halefleri döneminde devletin önemli mevkilerde bulunmuştur. Alâeddin Keykubat’ın yanında göreve başlamadan önce bir gulâmhaneye eğitilmek üzere alınan Celâleddin Karatay, sonra saraya getirilmiş ve burada kendisine önemli bir makam verilmiştir. Celaleddin Karatay'ın devlet hizmetinde etkin hale gelmesi özellikle II. İzzeddin Keykâvus dönemlerine rastlamaktadır. Daha sonra da devletin dört direğinden biri olarak saltanat veraseti ile vezirlerin ve öteki görevlilerin atanmasına karar vermede önemli rol oynamıştır.
Onun Moğollara karşı takip ettiği denge siyasetiyle Selçuklu devleti Moğollara karşı direnebilmiştir. Celaleddin Karatay 1254’te vefat etmiştir.
Şems-i Tebrizi
“Şemsi Tebrizi Mevlana’yı Mevlânâ yapan kişidir. Dünyaya, kılık ve kıyafete önem vermeyen Şems, Mevlânâ ile üç yıl süren beraberliği neticesinde onun hayatında yeni ufukların açılmasına vesile olmuş, onu ilahi aşkın potasında eriterek, kâmil bir Hak aşığı yapmaya muvaffak olmuştur. Şems-i Tebrizi Şam'a döndüğünde, Mevlânâ Celaleddin için onun yokluğu dayanılmazdır. Şems'in varlığını kabullenememiş kimseler, Mevlânâ Celaleddin'e ileri geri laflar etmişlerdir. Bir süre sonra Şems, Celaleddin'in oğlu Sultan Veled‘in çağrısı üzere Konya'ya geri gelir. Celaleddin, bir daha şehirden ayrılmasın diye, onu evlenmeye ikna eder; bu kız Celaleddin'in evinde evlâtlık olan Kimya Hatun'dur. Kimya Hatun'a gizliden âşık olan Alaaddin bu durumu hazmedemez ve Şems aleyhtarlarının yanında yer almaya başlar.
Mevlâna’da meydana gelen büyük değişikliği hazmedemeyenler, onun Mevlâna’dan ebediyyen ayrılmasına sebep olurlar. Şems Hicri 645 Miladi 1247 tarihinde şehit mi edildi, yoksa geldiği gibi, kimseye haber vermeden Konya'yı mı terk etti kimse bilmez.
Bugün Konya'da Şems makamı olarak bilinen, halk ve bilhassa Mevlevilerce Mevlâna türbesinden önce ziyaret edilen bu mescit-türbe de mevcut olan sanduka, boş bir sanduka mı, yoksa Şems gerçekten burada mı medfûndur bu da bilinmez. Bilinen gerçek odur ki, Allah dostlarının kalplerde yaşadığıdır.”
Etli ekmek
Etli ekmeğimizi ve bamya çorbamızı yiyerek Konya’dan ayrıldık. Konya’nın etli ekmeği de bamya çorbası da lezzetliydi. Ete biraz kıyabilselerdi daha da lezzetli olabilirdi. Et fiyatları yüksek olduğundan olabilir diye yorum yaptık. Konya’nın o büyük büyük beyaz şekerlerinden almayı da ihmal etmedik. Bamya yemeyen Dilruba ve Beyhan’a da bamya yedirebildik Konya’da. Çok lezzetli buldular.
Akşehir/Nasrettin Hoca
Akşehir’e doğru yönümüzü döndürünce başladık gülmeye. Nasrettin Hoca’dan fıkralar anlatmaya başladı arkadaşlarımız. Akşehir’e kadar gülerek geldik. İbretlik fıkralardı bunlar.
Nasrettin Hoca; 1208’de, Sivrihisar’ın Horto köyünde doğmuştur. Öğrenimini sürdürmek için Konya’ya gelir. Sonra Akşehir’e yerleşir ve 1284’de, 76 yaşında iken vefat eder. Akşehir’in en eski Selçuklu mezarlığına gömülür.
Önce türbeyi ziyaret ettik. Mezarın üzerine, 6 sütuna oturan, kubbeli bir türbe yapılmıştır. Türbe gayet sadedir, mimari açıdan herhangi bir özelliği yoktur. Dualarımızı yaptık ve Nasrettin Hocayla baş başa kaldık bir müddet. Onun hayır duasını aldık. İbretlik nasihatlarından dinledik kendisinden, istifade ettik. Uzun yoldan geldiğimiz için bize özel ihtimam gösterdi Hoca. Türbe ziyareti yaparken bile güler mi insan, ziyaret ettiğiniz türbe Nasrettin Hocanın türbesi ise gülüyorsunuz.
Çocuklarımla ve eşimle yıllar önce gelmiştim buraya. Kızım Dilruba “Aaa Hatun ölmüşş yazıık!“ diye üzülmüştü. Bu ziyaretimizde, o gün türbe yolunda yürürken çekildiğimiz fotoğrafın aynısını çekildik. Sevgili Beyhan çekti fotoğrafımızı. Bir nostalji işte. Bir de Denizli’ye gelin giden bir çift vardı orada. Hoca’dan dua almak için gelmişler. Hoca da onlara bir ömür boyu mutluluklar dilemiş. “Birbirinize saygılı olun, ufak tefek meseleleri büyüterek aile yuvanızın tadını kaçırmayın” demiş. Onlarla birlikte fotoğraf çekildik. Akşehir’de böyle bir adet varmış. Gelin ve damat mutlaka Nasrettin Hocaya uğrar onun hayır dualarını alırlarmış. Adetlerin yaşaması, yaşatılması ne kadar da anlamlı.
Sonrasında Gülmece Parkına girdik. Nasrettin Hoca’nın heykelleri ve fıkralarından örnekler var parkta. Her birinin başında fotoğraf çekme yarışına giriştik.
Emin’in düdüğü acı acı çalmaya başladı yine. Biz Nasrettin Hoca’ya doyamadık… Ama düdüğe de kulak vermek gerek. Sonunda ikna ettik Emin’i ve hediye alma zamanı aldık kendisinden. Hem hediyelerimizi aldık, hem de dükkân sahibinin ikramı olan çay ve salepten içtik. Yarım saatlik serbest zaman çok iyi geldi bize.
Nasrettin Hoca komedyen değildir
Konya’da kocaman bir yanlış daha var. Bu yanlış Nasrettin Hoca’ya hakaret anlamı taşıyor. Akşehir’de bir park var. Gülmece parkı. Nasrettin Hoca komedyenlerle birlikte bu parkta, komedyen seviyesine düşürülmüş. Nasıl mı; Nasrettin Hoca’nın heykellerinin bulunduğu parka cumhuriyet dönemi komedyenlerinin de heykellerini koymuşlar. Hiç de yakışık almamış. Nasrettin Hoca gibi bir değer nasıl olur da komedyenlerin seviyesine indirilir, bu nu anlamak mümkün değil. Nasrettin Hoca’ya bundan daha büyük hakaret yapılabilir mi. Bu komedyenlerin içinde Nasrettin Hocayla yan yana gelmesi bile düşünülemeyen Müjdat Gezen bile var. Varın ötesine siz karar verin.
Kültür merkezi
Nasrettin Hoca maalesef, Mevlâna ve diğer Velî olarak bilinen zatlar kadar önemsenmemiş. Akşehir’de Nasrettin Hoca Kültür Merkezi hâlâ yok. Nasrettin Hoca’nın fıkralarından oluşan Kültür Bakanlığı’na ait bir kitap bir CD ve onun tanıtıldığı bir tanıtım noktası da yok. Oysa Akşehir’e Nasrettin Hoca’nın fıkralarından oluşan bir panorama bile yapılabilirdi. En azından bir salonda bildik giysileriyle film olarak çekilmiş fıkralarını dinleyebilirdik.
Elveda Konya
Mustafa Kemal Kurtuluş Savaşı’nın taktik toplantısını Akşehir’de yapmış. Sonra da Afyon Kocatepe’den, ‘Ordular ilk hedefiniz Akdeniz!’ demiş. Biz de aynı heyecanla ayrıldık Akşehir’den ve Afyon’a doğru gidiyoruz. Yolda Konya’nın değerlendirmesini yaptık. Selçuklunun neredeyse tamamen göz ardı edilerek ignore edilmesini, unutulmasını ve 200 senenin yok sayılmak istenmesini, tarihi değerlerimizin alt üst edilmesini yadırgadık.
Gittiği her yerde medeniyetler kuran ve kurduğu medreselerden dünya çapında ilim adamları yetiştiren, O kocaman Selçuklu’nun neden Osmanlı kadar belleğimizde yer etmemesini daha anladık şimdi. Alaattin Tepesi’ndeki sarayın ayakta kalmış olan tek duvar örneğine gösterilen ihtimam(!) ın bu fikrimizi desteklediği kanaatine vardık. ‘Nasrettin Hoca ile komedyenleri aynı parkta yayana getiren zihniyetin ciddi projelerin altına imzasını koyamayacağı aşikardır.’ dedik. Aradan geçen yüzyılda geldiğimiz noktadan geriye bakılırsa bu acı gerçeği görmemek mümkün değildir.
Böylece, geçmişini bilmeyen ve geçmişine sahip çıkmayan milletlerin, medeniyet sahnesinde, siyaset sahnesinde söz sahibi olamayacaklarının altını da kalın bir şekilde çizdik. ‘Gez dünyayı gör Konya’yı, cümlesini, ‘Gez dünyayı gör Konya’yı tarihe ihanet nasıl oluyormuş anla’ şeklinde değişirdik. Dün, dünyanın ilim merkezleri arasında olan Konya’nın bugün hurafeler şehri Konya olduğuna hep birlikte şahitlik ettik.
Rüştü Kam
